Aangrijpend relaas

‘We hebben het niet geweten’ is een zinssnede die in de jaren na Wereldoorlog II wel vaker weerklonk als houvast voor zij die niet konden omgaan met de gruweldaden die zich tijdens de holocaust hebben afgespeeld. Maar klopt dat ook? Wist men werkelijk niet wat er aan de hand was?

In het boek met de veelzeggende titel We hebben het geweten beschrijft Catherine Chidgey het verhaal van Dietrich, SS-commandant die alles voor zijn vaderland en de Führer over heeft, zijn vrouw Greta en hun zoontje Karl-Heinz. Zij verhuizen naar een villa nabij het werkkamp Buchenwald waar ze hun leven verder willen uitbouwen. Alleen is dat leven niet per se wat ze ervan hadden verwacht.

Het boek heeft een bijzondere indeling die verschillende perspectieven oplevert over het leven van de nieuwe inwoners van Weimar. Zo gluurt de lezer mee over de schouder van Greta via haar fictieve dagboek, komt er meer bovendrijven over de identiteit van Dietrich aan de hand van extracten uit interviews met hem en bieden de persoonlijke bespiegelingen van de burgers van Weimar een breder kader bij het dagelijkse leven tijdens Wereldoorlog II.

Auteur Catherine Chidgey weet met deze wisselende perspectieven verschillende spanningsvelden te creëren die de basis vormen voor een bijzonder aangrijpend relaas. De feiten over Buchenwald zijn tegenwoordig gekend, maar in welk mate waren de omstaanders op de hoogte van wat er zich in het kamp afspeelde? Er zijn talrijke omschrijvingen die naar de keel grijpen: dieren die een betere verzorging krijgen dan de kampbewoners, gruwelijke experimenten die lukraak worden uitgevoerd, de willekeur van de dag en het uur.

De auteur besteedt aandacht aan het zintuiglijke aspect dat de grenzen van het kamp overstijgt: de kreten van de kampbewoners, het voortdurende gebons van de handarbeiders. De droge feiten uit de geschiedenisboeken worden heel reëel én nijpend voorgesteld. Het is alsof de lezer een hele tijd naar een zwartwitfilm heeft gekeken en nu toegang krijgt tot de kleurenwereld. Een kleurenwereld waartoe Greta en Dietrich behoorden. En waarbij ze aan de andere kant stonden.

Tegelijk slaagt de auteur er ook in om op een heel subtiele wijze begrip te creëren voor het koppel zelf: met de Grote Geschiedenis op de achtergrond proberen Greta en Dietrich immers ook hun leven te leiden, inclusief hun persoonlijke problemen en lijden. Hoe logisch is het immers niet om te focussen op het zelf wanneer de eigen situatie problematisch is? Toch voelt dit als een nijpende realiteit aan, waardoor de lezer aan het denken wordt gezet. Kan je zomaar wegkijken als er zich dergelijke gruwelijkheden afspelen? En wanneer stort de toren van leugens uiteindelijk in?


Het zit ‘m bij Wij hebben het geweten in de details: het boekje waar Karl-Heinz om vraagt, bijvoorbeeld. De huisraad die Greta nodig heeft om haar huis gerieflijk in te richten. De confrontatie tussen het menselijke en onmenselijke knaagt. Het laat de lezer met een unheimisch gevoel achter.