We speelden Oost en West

"In zekere zin kan een mens alleen maar falen als ouder. Het is niet mogelijk je kind heelhuids en ongeschonden, zuiver en zonder kleerscheuren naar de volwassenheid te begeleiden. De vraag is dan ook: kun je door middel van liefde datgene redden wat je door je onvermogen en je onnadenkendheid en eigen pijnen verpest?"

De Finse Riikka Pulkkinen (1980) schreef al enkele succesvolle romans over personages in grenssituaties, in hun zoektocht naar vrijheid en identiteit: De grens, Echt waar en Vreemdeling. Haar jongste werk De beste van alle mogelijke werelden gaat nog een stap verder. Het is een ideeënroman waarin de personages belichamingen zijn van filosofische gedachten en theorieën over paradoxale kwesties betreffende vrijheid, liefde en opvoeding.

Aurelia, net zo oud als het vrije Europa, is een talentvolle jonge actrice die gevraagd wordt voor een toneelstuk over de val van de Berlijnse Muur. Het is een experimenteel stuk, waarvoor geen tekst geschreven is en geen vooropgezet plan is gemaakt. Ze moet zich op diverse rollen voorbereiden door fysieke training: hardlopen, fitness, zwemmen en klimmen. De gedachte erachter is dat ze zich zo inleeft in haar personages dat deze onder haar huid gaan zitten en als het ware door haar heen gaan spreken.

Ondertussen ligt haar vader, Theo, in het ziekenhuis. Toen hij haar sms’je over het toneelstuk had gekregen, kreeg hij een herseninfarct en er wordt gesuggereerd dat dat iets te maken heeft met de Berlijnse kwestie, waar hij zich in het verleden mee bezig heeft gehouden. Haar moeder probeert haar de hele tijd te bellen, maar ze neemt de telefoon nooit op. Dan besluit haar moeder op te gaan schrijven wat ze haar wil vertellen, namelijk wat zij destijds in Berlijn hebben meegemaakt.

Het is opmerkelijk hoe gemakkelijk Aurelia zich kan vereenzelvigen met andere mensen, zowel binnen de voorbereidingen van het toneelstuk als in het echte leven. Als kind had ze al het ‘kameleonspel’ ontdekt en zich wisselende identiteiten aangemeten. Nu blijkt ze in het theater precies de woorden te zeggen die haar personage in werkelijkheid heeft uitgesproken. Zo heeft de regisseur een zus gehad, die als dertienjarige in haar drang naar vrijheid vlak voor de val van de muur op noodlottige wijze haar leven heeft verloren. Hij had van het begin af aan aangevoeld dat het mis zou gaan, maar was te jong om die kennis op de juiste manier te hanteren. Dat heeft hem jarenlang gevoelens van schuld en schaamte opgeleverd. Aurelia geeft deze Frieda een stem, waardoor hij het verleden kan herbeleven en verwerken.

"Hoe dichter je bij de ander komt, des te erger verlang je naar afstand."

Aurelia’s moeder schrijft over het begin en verloop van haar huwelijk. Er was een bijzondere relatie van afstand houden en toenadering zoeken. Theo rebelleerde tegen zijn rijke, deftige ouders door in alles niet aan hun verwachtingen te voldoen en te doen alsof hij geschift was. Daarin lag voor hem zijn vrijheid. De Berlijnse Muur sprak destijds enorm tot zijn verbeelding. Hij moest erheen, maar raakte gedesillusioneerd door wat hij daar meemaakte.

"Wanneer Aurelia over het natte tegelpad naar de doucheruimte loopt, voelt ze hoe iemand of iets zich om haar heen wikkelt."

Als de opvoering dichterbij komt, verschijnt er een dubbelgangster van Aurelia voor haar geestesoog, haar tweelingzusje die ze vroeger kon oproepen wanneer ze in de spiegel keek. Ze beseft dat ze niet langer toneel kan spelen, maar naar Berlijn moet gaan om in het reine te komen met het verleden dat ze jarenlang heeft verdrongen. Eerst bezoekt ze alle plaatsen waar haar personages zijn geweest en ervaart daar wat die hebben meegemaakt, maar uiteindelijk komt ze uit bij het middelpunt, het park waar destijds haar zusje is verdwenen. In een ontroerende slotapotheose komt dubbelgangster Veronika met het plan om hun vaders nalatenschap op te stapelen: alle teleurstellingen, fouten, pogingen de gecompliceerde werkelijkheid in theorieën te vangen, met op de top het grootste verdriet, waarna hij zijn eigen grafrede dicteert:

"Hoe hij probeerde de imperfectie van het leven te verdragen, net bezig om te leren gelukkig te zijn."

De roman opent wat stroef door de abstracte formuleringen en het gebruik van de alwetende vertelvorm, die vervreemdend werkt. Je voelt als lezer afstand, maar vanaf het moment dat Aurelia’s moeder haar verhaal begint te vertellen, geschreven in de ik-vorm, raak je meer en meer betrokken en lees je geboeid door om erachter te komen wat voor noodlottige gebeurtenissen er in het verleden hebben plaatsgevonden. Uiteindelijk is het een interessante roman met originele bespiegelingen en observaties, waar nog meer over te vertellen en uit te halen valt.