Wie ben ik en waarom ben ik hier? Daden en gezegden van David

‘Wat we allemaal willen, is het verlossende woord dat de deuren van onze gevangenis zal opengooien en ons weer tot leven zal brengen. En als ik gevangenis zeg, bedoel ik niet alleen de gesloten afdeling, ik bedoel de wereld, de wijde wereld. Want dat is de wereld, vanuit een bepaald perspectief: een gevangenis waarin je aftakelt tot kromliggendheid en incontinentie en uiteindelijk de dood en dan wakker wordt op een vreemde oever waar de hele santenkraam weer van voren af aan begint.’  

Het derde deel van J.M. Coetzees trilogie over Jezus vormt een logisch vervolg op de eerste twee delen, al kun je het zelfstandig lezen omdat de belangrijkste informatie in het begin wordt gegeven. De roman leest vlot doordat er telkens vragen worden opgeroepen en je benieuwd bent hoe het verder gaat. Waaraan gaat de hoofdpersoon dood, wat is de relatie tussen de hoofdpersoon en de Jezus, waarom verwijst Coetzee telkens naar de bijbel en de opvattingen van Dostojevski en Cervantes? Soepele zinnen en dialogen ondersteunen het leesplezier.  

Reeds vijf jaar hebben Simon en Ines de nu tienjarige David onder hun hoede, sinds ze als nieuwkomers zonder herinneringen zijn aangekomen in een Spaanstalig land. David is een uitzonderlijk kind dat niet wil rekenen, maar getallen koppelt aan sterren en deze oproept door te dansen. Hij kan goed voetballen, kent goocheltrucs en stelt filosofische vragen. Hij benadrukt voortdurend dat Simon en Ines niet zijn echte ouders zijn en dat met name Simon hem niet begrijpt. Wanneer de directeur van het plaatselijke weeshuis hem uitnodigt voor een partijtje voetbal, wil hij daar blijven omdat hij ook een wees is. Dat is een zwaar gelag voor Simon en Ines, die zich als ouders afgewezen voelen.  

David amuseert andere kinderen met zijn verhalen over Don Quichot, het enige boek dat hij kent. Simon probeert hem ervan te doordringen dat het fantasie is, een illusie en dat hij zich moet openstellen voor andere boeken en opvattingen:  

‘Echt lezen betekent horen wat het boek te zeggen heeft en daarover peinzen, misschien zelfs in gedachten een gesprek met de schrijver voeren. Het betekent leren over de wereld, de wereld zoals die echt is en niet zoals jij wil dat ze is.’ 

Meer dan in de eerste twee delen van de trilogie wordt duidelijk wat het verband is tussen David en Jezus. David oefent een mysterieuze aantrekkingskracht uit op andere mensen, kinderen en volwassenen. Hij wijst zijn ouders af en voelt zich niet begrepen. Hij stelt vragen over dood en opstanding, wil een waakse hond temmen terwijl hij een lam in zijn handen heeft. Hij wordt een meester en messias genoemd, beweert zelf ook dat hij een boodschap voor de mensen heeft. Na zijn dood ontstaat er onenigheid over de doodsoorzaak en wie daar schuld aan heeft. Er wordt zelfs door iemand gesuggereerd dat hij is opgestaan uit de dood. In elk geval probeert iedereen zich David toe te eigenen, zoals vaak gebeurt bij religies en levensovertuigingen. Mensen hebben behoefte aan verlossing. Het lijkt erop dat Coetzee hiermee laat zien dat religies gebaseerd zijn op verhalen en overleveringen, die ter discussie gesteld kunnen worden. Is het wel mogelijk om te weten wat waar en echt is? Dat is een actuele vraag in deze tijden van nepnieuws.    

Daarnaast beschrijft hij de liefde en onmacht van een vader ten opzichte van zijn kind. De nuchtere, rechtschapen Simon doet zijn uiterste best om zijn zoon te volgen en naar vermogen op te voeden, maar wordt regelmatig afgewezen, omdat hij te veel in zijn hoofd zit, vol plichtsbesef en verantwoordelijkheidsgevoel. Hij zit niet in zijn hart, zegt David.    

Is David een hooggevoelig kind dat flarden opvangt uit de sterrenwereld, maar te zwak is om zich ten volle te manifesteren? Het doet denken aan het verhaal van De kleine prins, die van een andere planeet afkomstig is en existentiële vragen stelt. Ook hierin wordt gesproken over het temmen van dieren en het luisteren met je hart. Simon verandert langzaam door zijn liefde voor David. Hij merkt dat dansen hem goed doet en is benieuwd wat het leven nog voor hem in petto heeft.  Ondertussen kunnen wij de hele trilogie opnieuw lezen om nog beter te begrijpen welke diepere lagen erachter schuilgaan en na te denken over de boodschap van Coetzee, de waarde van religie en literatuur.