Keuzes maken in oorlogstijd

Over de Tweede Wereldoorlog is al veel literatuur verschenen. Simone van der Vlugt (1966) beschrijft in haar nieuwste historische roman De lege stad het leven van gewone mensen in Rotterdam vanaf het bombardement in 1940.

Katja is pas getrouwd wanneer haar ouders omkomen. Twee zusjes en twee broers neemt ze op in haar huis. Ze probeert zich afzijdig te houden, uit zorg voor haar familie, maar haar broers gaan bij het verzet en haar schoonouders zitten bij de NSB. Die zijn eigenlijk blij met het bombardement: "Dit is de kans om van Rotterdam een moderne stad te maken, met alle ruimte voor handel en verkeer. Er was toch geen doorkomen meer aan in de binnenstad? Al die oude, krakkemikkige huizen (… ) Maar ja, je sloopt de boel ook niet zomaar, de mensen moeten toch ergens wonen. In zekere zin hebben de Duitsers ons een dienst bewezen door de hele boel plat te gooien." Bij hen ontmoet ze een Duitse Untersturmführer die erg in haar geïnteresseerd is. Aanvankelijk houdt ze afstand, want ze kan niet huichelen, maar wanneer haar man opgepakt is, omdat hij als arts in het ziekenhuis bevelen van de Duitsers genegeerd heeft, overwint ze haar weerzin en vraagt ze hem om hulp. Tegelijkertijd helpt ze joodse vrienden met onderduiken en neemt ze hun kind in huis, wanneer dat achterblijft na een razzia.

Katja is een kordate jonge vrouw, die haar hart volgt. Zelf kan ze tot haar verdriet geen kinderen krijgen, maar ze zorgt als een moeder voor de kinderen die bij haar in huis komen, en geeft resoluut haar grenzen aan als de broers te grote risico’s nemen.

Naarmate de oorlog vordert, wordt de situatie steeds nijpender. Er is weinig voedsel en er worden mensen in Duitsland tewerkgesteld. Wat overblijft is een lege stad: "Om haar heen bewegen de mensen zich net zo voort als zij: in zichzelf gekeerd, schuw, met strakke, gespannen gezichten. In vier jaar tijd is hun stad verminkt, hun familie gedood of afgevoerd, er is geen jood meer te bekennen, de winkels zijn leeg, net als ieders maag en het Herrenvolk houdt maar niet op met ellende over hen uit te storten. Ze leest de vraag op de ontredderde gezichten, ziet hem in de uitgebluste gelaatsuitdrukkingen: hoe lang nog?"

Aan het eind van de oorlog worden de Duitsers grimmiger en na de bevrijding worden de mensen aangepakt die met de Duitsers hebben geheuld. Zal Katja haar man, broers en vrienden terugzien? Zal zij het joodse kind bij zich kunnen houden? Zal ze gestraft worden voor haar relatie met een Duitser?

Net als in haar vorige romans schrijft Van der Vlugt toegankelijk en nuchter. In rap tempo volgen de verschillende gebeurtenissen elkaar op en neem je kennis van de keuzes die de hoofdpersoon maakt. Hoewel er inzicht wordt gegeven in de nuances tussen goed en kwaad, komen de personages niet echt tot leven. De liefdesverhoudingen overtuigen niet, maar blijven op afstand. De roman zou spanning moeten opwekken, maar die wordt nauwelijks voelbaar. Voor wie geen hoge, literaire eisen stelt en nog niet veel weet van deze oorlog, is dit een fijn boek. Wat dat betreft is het een aanrader voor middelbare scholieren op mavo/havoniveau. Voor wie Rotterdam goed kent, vormen de locaties een feest der herkenning.