Saamhorigheid onder ontheemden

De vluchtelingenproblematiek is al langere tijd actueel. Op tv zien we veel reportages uit het Midden - Oosten, maar weinig beelden uit Afrika. Deze roman van Nadifa Mohamed (1981), die op haar zesde vanuit Somalië naar Groot-Brittannië emigreerde en debuteerde met het veelgeprezen Zwarte Mamba, geeft ons een inkijkje in het leven van Somalische vrouwen ten tijde van de burgeroorlog.

De aanvankelijk communistische revolutie is al lang ontaard in een dictatuur, wanneer in 1988 een opstand uitbreekt. Filsan is korporaal in dienst van het regeringsleger, belast met het bewaken van de orde in Hargeisa. De koppige weduwe Kawsar wordt verplicht om deel uit te maken van het publiek op Onafhankelijkheidsdag en het weesmeisje Deqo moet daar een dans opvoeren. Wanneer de laatste een black-out krijgt en gestraft wordt, stapt Kawsar naar voren om te protesteren, maar wordt zelf gearresteerd en mishandeld. Daarbij breekt ze haar heup en vanaf dat moment is ze aan huis gekluisterd.

Kawsar trekt zich terug in herinneringen aan haar echtgenoot en enige dochter, die zichzelf op een gruwelijke manier om het leven heeft gebracht. Ze koestert haar boomgaard: "Als lanterfanterend klein meisje heeft ze zich al aangewend om verloren tijd te verdrijven door de stille, donkere wereld achter haar oogleden te verkennen. Haar ziel is niet ouder geworden; ze denkt nog steeds te veel, geeft zichzelf over aan dromen en nachtmerries (…), ze is gedoemd rond te fladderen en steeds tegen haar eigen huid te botsen, als een glimworm die door een kind in een potje is gestopt, naarstig op zoek naar verlossing."

"De bomen in de boomgaard zijn voortgekomen uit de dood; ze zijn geplant om de stoffelijke resten te markeren van de kinderen die in haar zijn gegroeid en hebben zich ermee gevoed." "Uit die zacht, onvoltooide lichaampjes zijn hoge, sterke bomen met een harde bast gegroeid, die bloesem dragen, vogels naar hun takken lokken en over de muren van de boomgaard uitkijken naar de buitenwereld."

Deqo ontkomt, verschuilt zich 's nachts in een olievat en verkoopt overdag gestolen fruit op de markt. Een prostituee neemt haar op in huis, totdat ze beseft wat voor lot haar te wachten staat en wegloopt. Terug in de greppel schrikt ze op van het oorlogsgeweld, vertoeft een tijdje in een verlaten villa, gaat op zoek naar mensen en vindt de tuin en het huis van Kawsar…

Filsan heeft zich vrijwillig aangemeld bij het regeringsleger, om zich te bewijzen tegenover haar strenge vader. Lange tijd is ze een toegewijd soldaat, maar ze blijkt uiteindelijk niet hard genoeg. Een generaal die haar aanrandt, een aardige collega die omkomt net nadat ze zich heeft gerealiseerd dat ze van hem houdt en een gruwelijk incident in het ziekenhuis waar ze wordt behandeld, openen haar de ogen. Ze trekt de kleren van een dode aan en deserteert. Toevallig komt ook zij in de boomgaard terecht, waar Deqo haar om hulp vraagt als tegenprestatie voor wat ze Kawsar heeft aangedaan. In een kruiwagen nemen ze Kawsar mee de stad uit en dankzij diens spaarpotje kunnen ze naar de grens vervoerd worden, waar Deqo een vluchtelingenkamp inloopt. Op de vraag met wie ze is gekomen antwoordt ze: "Met mijn moeder en mijn oma."

En zo vinden de drie na alle beproevingen eindelijk de saamhorigheid en geborgenheid die ze in hun leven misten. Een troostrijk einde van een vakkundig geschreven roman. Beschrijvingen van gewelddadigheden worden afgewisseld met lyrische beschrijvingen. Je blijft geboeid doorlezen, omdat er open plekken zijn en er geleidelijk informatie wordt prijsgegeven. De hoofdpersonen zijn overtuigend geportretteerd. Dankzij het gebruik van flashbacks worden met name de twee oudsten uitgediept. Hierdoor krijg je begrip voor de beweegredenen en het gedrag van de vrouwen, die je alle drie een waardig vervolg van hun leven gunt.