Aan het einde van de wereld
“Mensen, mensen, mensen: honderden figuren ziet hij voor zich. Hij was degene die hen hier opwachtte, aan het einde van de wereld. Die hen de taiga injoeg, hen zich halfdood liet werken, met ijzeren hand het plan uit hen kneep, hen bespotte, hun schrik aanjoeg, liet straffen. Die huizen voor hen bouwde, hun te eten gaf, zorgde voor voorraden voedsel en medicijnen, hen tegen het centrum in bescherming nam. Die hen drijvende hield. En zij hem.”
Wie de boeken van Solzjenitsyn of Rybakov heeft gelezen, weet dat er – ten tijde van Stalins regime van de jaren ’30 tot ’50 – een eilandenrijk van strafkampen bestond in de Sovjet-Unie: de zogenaamde Goelag-archipel. Daar werden alle vijanden van de revolutie naartoe gestuurd voor heropvoeding. Onder erbarmelijke omstandigheden moesten ze zwaar fysiek werk doen. Nu is er een nieuwe roman, uit het Russisch vertaald door Arthur Langeveld, die deze zwarte geschiedenis vanuit een deels vrouwelijk perspectief belicht. Zulajka opent haar ogen, gebaseerd op de verhalen van de grootmoeder van de Tataarse schrijfster Guzel Jachina (1977), biedt niet alleen interessante wetenswaardigheden, maar raakt je ook in je hart. Je leeft mee met de hoofdpersonen, die liefdevol zijn geportretteerd.
Aanvankelijk woont Zulajka met haar vijftien jaar oudere man en diens tirannieke, doof-blinde moeder op een boerderij. Zulajka prijst zichzelf gelukkig met haar ‘goede’ echtgenoot, maar de lezer weet wel beter. De kritische schoonmoeder, bijgenaamd Vampiria, boezemt haar grote angst in en komt jaren later nog in visioenen terug. Al vier dochtertjes heeft Zulajka voortijdig moeten begraven en stiekem brengt ze offers naar de geesten van de dorpsrand en het kerkhof, die voor hen moeten waken. Wanneer de Rode Hordes komen, verstoppen ze hun voedsel en weigeren op te gaan in een kolchoz. De man wordt doodgeschoten door commandant Ignatov en Zulajka wordt op transport gesteld.
"De karavaan met verbannen boeren strekt zich als een dun zijden lint uit tot voorbij de horizon, waarboven een bloedrode zon feestelijk opgaat (…) Weer een zandkorreltje geworpen op de weegschaal van de revolutie."
In een doorgangskamp in Kazan ontmoet ze de in ongenade gevallen en aan wanen lijdende chirurg-professor Leibe, die af en toe heldere momenten heeft en dan precies de juiste diagnose weet te stellen. Hij is de eerste die ziet dat zij zwanger is. Wanneer ze eenmaal op transport gaan, "voorwaarts naar geluk", worden er veel te veel koelakken op elkaar in veewagons gepropt, raken de spoorwegen verstopt en staan ze regelmatig stil of rijden weer achteruit, zodat ze pas na zes maanden in Siberië aankomen. Daar worden de overlevenden overgezet in boten en verdrinken er velen, alvorens de plek van bestemming te hebben bereikt. Ook Zulajka dreigt te verdrinken, maar zij wordt gered door Ignatov die een zwak voor haar heeft en niet zo slecht blijkt te zijn:
“Zulajka draait zich om en kijkt met afgematte ogen naar Ignatov. Alsof ze in zijn ziel keek. Die groene ogen kerfden zich toch al in zijn hart."
Dan zijn ze aangekomen in een wildernis, op de taiga in Siberië, waar Leibe Zulajka redt van een zware bevalling en op een bijzondere manier bij zinnen komt. Ze graven een kuilwoning, proberen te jagen en vissen, terwijl de professor een lazaret (ziekenhuis) inricht. Het wordt een koude winter met sneeuw, hongersnood, ziekte en weer sterven er mensen. Pas in de lente komen er nieuwe manschappen en gereedschappen. Vanaf dat moment wordt het een echte nederzetting die zich ontwikkelt tot een gemeenschap die uiteindelijk ook producten voor de export maakt en een clubhuis heeft voor propaganda. Pas wanneer de Tweede Wereldoorlog aanbreekt, kunnen er voor het eerst mensen de nederzetting verlaten…
Van het begin af aan word je geboeid door omdat er vragen worden opgeroepen die je beantwoord wil hebben en je blijft doorlezen, omdat je wil weten hoe het verder gaat. Deze prachtige roman bevat mooie natuurbeelden, ontroerende beschrijvingen van de relatie tussen de tengere, groenogige Zulajka en Ignatov – wanneer hij naar haar kijkt, voelt ze zich honing worden - en wordt verluchtigd met ironie.
De titel Zulajka opent haar ogen is goed gekozen. Het boek opent met met deze zin, die in eerste instantie letterlijk opgevat moet worden, maar op meerdere plekken wordt herhaald en een figuurlijke betekenis krijgt. Eerst zit Zulajka, die niet kan lezen, onder de plak bij haar man, schoonmoeder en Allah. Naarmate zij langer weg is, ontdekt ze meer en meer haar kracht en krijgt ze gevoel voor eigenwaarde.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Inge Deutekom
Gesponsord
Een diepgravend onderzoek naar de meest mysterieuze politieke moord van de 20e eeuw, die op de Amerikaanse president John F. Kennedy.
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
