Aan het einde van de wereld
“Mensen, mensen, mensen: honderden figuren ziet hij voor zich. Hij was degene die hen hier opwachtte, aan het einde van de wereld. Die hen de taiga injoeg, hen zich halfdood liet werken, met ijzeren hand het plan uit hen kneep, hen bespotte, hun schrik aanjoeg, liet straffen. Die huizen voor hen bouwde, hun te eten gaf, zorgde voor voorraden voedsel en medicijnen, hen tegen het centrum in bescherming nam. Die hen drijvende hield. En zij hem.”
Wie de boeken van Solzjenitsyn of Rybakov heeft gelezen, weet dat er – ten tijde van Stalins regime van de jaren ’30 tot ’50 – een eilandenrijk van strafkampen bestond in de Sovjet-Unie: de zogenaamde Goelag-archipel. Daar werden alle vijanden van de revolutie naartoe gestuurd voor heropvoeding. Onder erbarmelijke omstandigheden moesten ze zwaar fysiek werk doen. Nu is er een nieuwe roman, uit het Russisch vertaald door Arthur Langeveld, die deze zwarte geschiedenis vanuit een deels vrouwelijk perspectief belicht. Zulajka opent haar ogen, gebaseerd op de verhalen van de grootmoeder van de Tataarse schrijfster Guzel Jachina (1977), biedt niet alleen interessante wetenswaardigheden, maar raakt je ook in je hart. Je leeft mee met de hoofdpersonen, die liefdevol zijn geportretteerd.
Aanvankelijk woont Zulajka met haar vijftien jaar oudere man en diens tirannieke, doof-blinde moeder op een boerderij. Zulajka prijst zichzelf gelukkig met haar ‘goede’ echtgenoot, maar de lezer weet wel beter. De kritische schoonmoeder, bijgenaamd Vampiria, boezemt haar grote angst in en komt jaren later nog in visioenen terug. Al vier dochtertjes heeft Zulajka voortijdig moeten begraven en stiekem brengt ze offers naar de geesten van de dorpsrand en het kerkhof, die voor hen moeten waken. Wanneer de Rode Hordes komen, verstoppen ze hun voedsel en weigeren op te gaan in een kolchoz. De man wordt doodgeschoten door commandant Ignatov en Zulajka wordt op transport gesteld.
"De karavaan met verbannen boeren strekt zich als een dun zijden lint uit tot voorbij de horizon, waarboven een bloedrode zon feestelijk opgaat (…) Weer een zandkorreltje geworpen op de weegschaal van de revolutie."
In een doorgangskamp in Kazan ontmoet ze de in ongenade gevallen en aan wanen lijdende chirurg-professor Leibe, die af en toe heldere momenten heeft en dan precies de juiste diagnose weet te stellen. Hij is de eerste die ziet dat zij zwanger is. Wanneer ze eenmaal op transport gaan, "voorwaarts naar geluk", worden er veel te veel koelakken op elkaar in veewagons gepropt, raken de spoorwegen verstopt en staan ze regelmatig stil of rijden weer achteruit, zodat ze pas na zes maanden in Siberië aankomen. Daar worden de overlevenden overgezet in boten en verdrinken er velen, alvorens de plek van bestemming te hebben bereikt. Ook Zulajka dreigt te verdrinken, maar zij wordt gered door Ignatov die een zwak voor haar heeft en niet zo slecht blijkt te zijn:
“Zulajka draait zich om en kijkt met afgematte ogen naar Ignatov. Alsof ze in zijn ziel keek. Die groene ogen kerfden zich toch al in zijn hart."
Dan zijn ze aangekomen in een wildernis, op de taiga in Siberië, waar Leibe Zulajka redt van een zware bevalling en op een bijzondere manier bij zinnen komt. Ze graven een kuilwoning, proberen te jagen en vissen, terwijl de professor een lazaret (ziekenhuis) inricht. Het wordt een koude winter met sneeuw, hongersnood, ziekte en weer sterven er mensen. Pas in de lente komen er nieuwe manschappen en gereedschappen. Vanaf dat moment wordt het een echte nederzetting die zich ontwikkelt tot een gemeenschap die uiteindelijk ook producten voor de export maakt en een clubhuis heeft voor propaganda. Pas wanneer de Tweede Wereldoorlog aanbreekt, kunnen er voor het eerst mensen de nederzetting verlaten…
Van het begin af aan word je geboeid door omdat er vragen worden opgeroepen die je beantwoord wil hebben en je blijft doorlezen, omdat je wil weten hoe het verder gaat. Deze prachtige roman bevat mooie natuurbeelden, ontroerende beschrijvingen van de relatie tussen de tengere, groenogige Zulajka en Ignatov – wanneer hij naar haar kijkt, voelt ze zich honing worden - en wordt verluchtigd met ironie.
De titel Zulajka opent haar ogen is goed gekozen. Het boek opent met met deze zin, die in eerste instantie letterlijk opgevat moet worden, maar op meerdere plekken wordt herhaald en een figuurlijke betekenis krijgt. Eerst zit Zulajka, die niet kan lezen, onder de plak bij haar man, schoonmoeder en Allah. Naarmate zij langer weg is, ontdekt ze meer en meer haar kracht en krijgt ze gevoel voor eigenwaarde.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Inge Deutekom
Gesponsord
Wanneer zijn ploeg vastloopt door een reusachtig bot, gaat Boer Boris samen met Berend en Sam op onderzoek uit. Van welk dier zou dit bot kunnen zijn? Een cavia? Een marmot?
Marie zit op de beste school van de wereld met de allerliefste juf. Als haar klas uitgenodigd wordt om een week te ruilen met een andere klas, logeert Marie zelfs in een villa met zwembad en paarden.
De TikToks die geheimen van leerlingen én docenten onthullen, zijn enorm populair op Lauries school. Maar is het wel echt ongeluk als een meisje uit een van de sappigste TikToks om het leven komt?
Met zeven sleutels kan een bont gezelschap reizigers de schat van de meedogenloze Roverkoning in handen krijgen, als ze langs de zeven bewakers kunnen komen.
Noura leeft met een groot geheim – haar moeder mag absoluut niet ontdekken dat ze bij volle maan in een weerwolf verandert. En dan is er nog dat andere grote geheim ...
Als het afbrokkelende gebouw van Brams middelbare school wordt gesloten, moet hij ergens anders heen dan zijn beste vriend, Theo Thorbecke. Kunnen ze de school nog redden?
De kikkertjes maken weer met veel plezier en humor hun stripboeken. Met hun opbrengsten kunnen ze snoep kopen. Of kunnen ze het beter samen aan iets anders besteden?
Waakgorgel Jukko vertelt de Waakgorgeltjes-in-Opleiding en Melle dat er boven de poolcirkel een groot leger Brutelaars oprukt. De verdedigende Gorgels vallen allemaal in slaap.
Drie tieners bekennen de moord op Mirza. Alle drie hebben ze een motief, maar slechts een van hen is de dader. Wie viel Mirza aan op het feest? Wie is de mystery guest?
Er is een landelijke internetstoring en nu kunnen Quinn en Aaron geen huiswerk maken. Ze moeten een voldoende halen, anders moeten ze stoppen met hun videokanaal.
Een ode aan de allesoverstijgende kracht van vrouwenvriendschap en een intiem portret dat een nooit eerder getoonde kant van Marilyn Monroe laat zien.
Als haar vader haar herinneringen vertelt die niet rijmen met de geschiedenis zoals zij die kent, gaat Olga twijfelen over haar achtergrond.
Dit is het sensationele verslag van hoe Red Bull luidruchtig de Formule 1-wereld instapte en steeds succesvoller werd om uiteindelijk de sport te domineren met Max Verstappen.
Twee advocaten, de een wit, de ander zwart, proberen hun ten onrechte beschuldigde zwarte verdachte van de doodstraf te redden.
Tijdens een roerige debatavond aan de universiteit in Kiev verklaart Dani's jeugdvriend Pavel dat het socialisme dood is. Wanneer Pavel vervolgens verdwijnt, gaat Dani naar hem op zoek.
Journalist Gina deed jarenlang verslag van oorlogen over de hele wereld, maar sinds kort is ze correspondent in Rome. Na een zwoele zomeravond belandt ze in bed met haar jeugdvriend Okke.
Wanneer Poppy anonieme brieven ontvangt, betrokken is bij een ongeval en verrast wordt door een groot geldbedrag, wordt haar veerkracht zwaar op de proef gesteld.
Schrijfster Keet ontdekt dat de eigenaresse van een sjofele strandtent waar ze graag komt, illegaal onderdak biedt aan een groepje jongeren.
Bruce Cable, de extravagante boekhandelaar die zijn winkel bestiert op Camino Island, en de groep schrijvers die hij om zich heen heeft verzameld staan voor een nieuwe uitdaging.
Tanya, een Britse exchange student, komt een jaar lang in het gezin van Natalie en Matt wonen in hun luxe huis in Los Angeles. Ze begint steeds meer te lijken op hun overleden dochter Anabel.
Wanneer haar buurvrouw Kira dood wordt aangetroffen denkt iedereen aan zelfmoord. Maar Nancy is ervan overtuigd dat er kwade opzet is.
Amsterdam, 1824. In de kinderkolonie heerst een hard regime van tucht en discipline. Samen maken Karel en Lize een plan: proberen te ontsnappen uit Veenhuizen ...
Cornelisse en Wertheim selecteerden de mooiste en indrukwekkendste verhalen uit 12,5 jaar Echt gebeurd. Ook op papier beklijven deze verhalen. Een feest om te lezen!
Het team is een oude sekte op het spoor als plotseling de cold case roodgloeiend wordt: een jonge vrouw is sinds een paar dagen spoorloos verdwenen...
Pim Franssen beschrijft zijn reis vol beproevingen van twee jaar en twee dagen door 26 Afrikaanse landen in een oude Land Cruiser.
Over vergeving, spijt hebben van altijd maar doorgaan, het plezier van simpel leven en de kracht die schuilt in gewoon geluk.
Op Ivy's safari’s worden dieren alleen gefotografeerd. Ze stuit daarbij op verzet van de andere witte jagers, maar ze zet vastberaden door.
De zeventigjarige Cecilia kijkt ernaar uit de zomer ongestoord aan de kust door te brengen. Dit plan wordt echter verstoord als ze een onverwachte gast aantreft.
Met zijn kenmerkende opgerolde sokken, zijn taaiheid en wilskracht hoort Søren Lerby bij de absolute boegbeelden van het voetbal.
Als de jonge Ned Maddstone zich na een uit de hand gelopen grap op school plots in een streng bewaakte gevangenis bevindt, ziet de toekomst er veel minder rooskleurig uit.
Als je het lastig vindt om je gewoontes te veranderen, ligt dat niet aan jou. Slechte gewoontes blijf je herhalen, omdat je de verkeerde methode gebruikt.
Miljardair Georg zoekt hulp bij zijn vriend Joe Carling, voor zijn spoorloos verdwenen kleinzoon en enige erfgenaam. Iemand heeft er baat bij heeft als Filip nooit gevonden wordt …
Dumoulin wordt geconfronteerd met plekken waar nederlagen, crashes en rivalen een voedingsbodem bleken voor twijfels, frustraties en onzekerheden.
Het jaar van Gwen van Poorten varieerde van paddoceremonies tot botox, van met je partner naar Burning Man en je daar verloven tot het verbreken van die verloving.
Qmusic-dj en brandweerman Tom geeft aan de hand van heftige, verdrietige, leuke en soms idiote verhalen een eerlijk en inzichtelijk beeld van het leven van een brandweerman.
