Niet waterpas

Wat doe je als je ex-vrouw niet in staat is je dochter te verzorgen en op te voeden? Als ze zich niet aan afspraken over de omgangsregeling kan houden en de hulpverlening je in de steek laat? Als je ziet dat je kind eronder lijdt?

Jan van Mersbergen schreef er een boek over, Een goede moeder. Zijn tiende roman. Mét veel autobiografische elementen, zijn meest persoonlijke boek, zei de schrijver in een interview met Het Parool. Hij heeft het meegemaakt, zijn ex-vrouw, en zijn dochter. Dit leidde tot een indringende roman over grote vragen: wat betekent liefde voor je kind en je vroegere geliefde, hoe hou je je staande als je het leven nauwelijks aankunt, wat is goed ouderschap?

Het verhaal: een man, een vrouw, een dochter. De vrouw kan zichzelf letterlijk niet meer overeind houden en ze kan de zorg voor haar gezin steeds minder aan. De man probeert tegen de klippen op zijn gezin overeind te houden, maar kiest uiteindelijk voor een nieuwe vrouw en een nieuw gezin. Zijn dochter woont al snel fulltime bij hem, en er zijn veel problemen met de omgangsregeling, ondanks allerlei hulpverleningsinstanties. Dit trekt een zware wissel op iedereen: de moeder, de vader, en ook de dochter.

Via whatsapptekstjes, spraakmemo’s die de moeder aan een hulpverlener stuurt, stukken uit medische dossiers, brieven en notities van hulpverleners, krijgt de lezer een beeld van de situatie en van de gedachten van de moeder. Zo nu en dan komt de vader in beeld, bijvoorbeeld als hij de hulpverleners laat weten dat een gemaakte afspraak weer niet liep zoals bedoeld, of dat er nu echt moet worden ingegrepen. De verschillende teksten en notities worden niet chronologisch weergegeven.
Dat vergt wel wat gepuzzel van de lezer om de gebeurtenissen te kunnen plaatsen. Maar dit gepuzzel past wel goed bij de gemoedstoestand van de moeder: ze is nu eenmaal warrig, chaotisch, ze haalt soms gebeurtenissen door elkaar, en vermengt herinneringen met waargebeurde zaken. En soms ook wanhopig en boos: ‘Kinderen. Dat doe je samen, dat doe je samen, dat doe je samen.’ Een mantra voor wat er mis ging.
Een gewaagde keuze van de schrijver, deze opzet. Het werkt wel, al zijn vooral de spraakberichten soms iets te uitleggerig om geloofwaardig van de verwarde ex te kunnen komen, en zijn de notities van de hulpverleners wel erg eendimensionaal bureaucratisch opgesteld.

Het pleit voor Van Mersbergen dat hij de vader (zichzelf) niet heeft gespaard in dit huwelijksdrama, en er geen klassiek scheidingsverhaal van heeft gemaakt. Hij, die altijd bezig is orde in de chaos te scheppen, duidelijkheid te krijgen, rust, regelmaat en controle. ‘Hij maakt alles waterpas’, zegt zijn ex. En ze voegt daaraan toe: ‘Ik ben totaal niet waterpas’. En vrij venijnig: ‘Hij las nooit voor. Hij schrijft boeken maar zijn eigen kind voorlezen uit boeken van anderen kon hij niet.’ Soms kan ze hem met terugwerkende kracht schieten, maar ze snapt ook dat hij er vandoor ging: ‘Ik ben boos en ik haat hem, maar ik ben hem ook dankbaar. Hij heeft alles gedaan wat hij kon. Hij was op’. Door het hele boek heen, in de teksten, zowel van de vader als van de moeder, is te merken dat er nog steeds iets over is gebleven van de ooit aanwezige aantrekkingskracht en liefde. Je laat elkaar nooit helemaal los, ook al kun je niet meer met elkaar leven. Je blijft verbonden door je kind.

Het (prachtige) einde brengt dit gevoel samen. Het is een climax uit een klassieke tragedie, met een antwoord op de vraag: ‘Wat is een goede moeder?’. Geruststellend is het allemaal niet helaas. Het is verontrustend, deze roman waarin bureaucratie en onbegrip hand in hand gaan met (restanten van) liefde en begrip. Maar het is wel mooi opgeschreven. Jan van Mersbergen is er goed in geslaagd pijnlijke ervaringen en grote zorg te vertalen in een verrassend liefdevol en respectvol portret van zijn ex-vrouw, de moeder van zijn dochter.