Deugdzaam leven

In de derde roman van Minke Douwesz, Het laatste voorjaar, volgen we het leven van een vrouw van middelbare leeftijd die probeert om degelijk en (milieu)bewust haar leven vorm te geven. Ze onderneemt een fietstocht naar Jalta, waarbij ze alle tijd heeft om haar gedachten over de tweede helft van haar leven, haar liefde, haar angsten en schuldgevoelens, met de lezer te delen. Het levert een minutieus verhaal op over een vrouw die haar best doet het goede te doen, en alles wat op haar pad komt wikt en weegt. Een roman met een heel eigen toon, die wel een beetje doorzettingsvermogen van de lezer vraagt.

Minke Douwesz (1962) is het pseudoniem van Greet Kuipers. Ze heeft in Tilburg een eigen praktijk als psychiater/psychotherapeut. In 2003 debuteerde ze met de roman Strikt, en in 2009 verscheen haar tweede roman Weg, waar ze de Opzij Literatuurprijs (2009) en de Anna Bijns Prijs (2012) mee won.

Ese Jellis is een deugend mens, of in elk geval doet ze daar haar best voor. Ze eet geen vlees, ze rijdt geen auto, ze boekt geen vliegticket, en ze vertelt haar bakker dat haar brood niet in plastic verpakt hoeft te worden. 53 jaar is ze, lerares Duits die zo langzamerhand haar buik vol heeft van alle onderwijsvernieuwingen en de ‘inspirerende’ coaches die daarbij horen. Ze woont buiten, heeft vriendinnen, geniet van het lezen van verantwoorde boeken en van de VPRO-gids. Een stoere vrouw is ze ook. Ze neemt ineens ontslag op haar school als ze de vernieuwingen echt zat is. Dan besluit ze om in haar eentje op de fiets via Duitsland, Polen en Oekraïne naar Jalta op de Krim te gaan, om het huis van Tsjechov te bezoeken. Er is daar nog geen oorlog aan de gang, maar helemaal veilig is het niet om daar in je eentje als vrouw rond te fietsen.

Tijdens haar fietstocht mijmert ze over alles wat haar in het leven is overkomen. De rouw om jonggestorven vrouw Martie, haar mislukte heupoperatie waardoor ze niet meer haar geliefde lange wandelingen kan maken. Haar werk dat ze niet langer kon verdragen, maar dat ze ook mist als een richtinggevende factor in haar leven. ‘Met het opzeggen van haar baan droeg ze niet langer bij aan een groter geheel. Ze werd nergens meer verwacht.’ Over haar vriendschappen, haar benepen jeugd, haar zus en haar dwingende vader. Veel van haar gedachten gaan ook over de klimaatcrisis, en haar grote zorgen over de toekomst van de aarde. Naast haar gedachten en twijfels worden we als lezer ook deelgenoot gemaakt van allerlei andere details: wat ze elke dag eet (vooral veel aardappelsalade), waar en hoe ze slaapt, wat de staat van de wegen is, hoe ze elke avond haar sokken in een sopje stopt. Elk detail van wat ze denkt, doet en ziet komt aan de orde.

Niet alle lezers zullen hiervan houden, je moet een beetje geduld hebben en mee willen deinen in het hoofd van Ese. Dat valt niet altijd mee, Ese is wel wat zwaar op de hand, tobberig en ook wel erg degelijk. Je zou haar soms toe willen roepen: ‘Maak je niet zo druk, tob niet overal over, gooi je platte schoenen uit en koop eens een roze feestjurk,’ maar dat zit er bij deze vrouw niet in. Als je je als lezer overgeeft aan het denken en doen van Ese raak je echter toch in de ban van haar verhaal en dan word je ook beloond: uiteindelijk geven alle gedetailleerde beschrijvingen tezamen een completer beeld weer van Het Leven. Met een geweldig slot als apotheose. Wat betekent het om ouder te worden in een wereld die vooral jong en dynamisch moet zijn, wat blijft over van je eigen idealen, hoe leer je leven met diepe rouw, is er nog een toekomst voor deze aarde? Allemaal thema’s die ouder wordende mensen zullen herkennen (en uiteindelijk worden we dat allemaal, toch?).

De beloning van het doorlezen zit ‘m ook in de stijl. De observaties en gedachten van Ese zijn uitgebreid, vaak mooi en ook vermakelijk, net als haar conversaties met vrienden en familie. Zo zegt ze over een dierbare vriendin: ‘Haar vriendin had de gave om op een onopvallende manier haar eigen gang te gaan, vanuit een ooghoek zichtbaar, kalm maar onwrikbaar aanwezig. Een steen waar je over struikelde als je niet goed uit je doppen keek.’ Haar schuldgevoelens over dat ze nog steeds een poes heeft – slecht voor de vogelstand, de Nederlandse poezen zijn goed voor de dood van 17 miljoen vogels per jaar – weet ze na lang wikken en wegen om te buigen in: ‘Het kwam de landbouworganisaties en projectontwikkelaars wel goed uit om poezen ineens als schuldigen aan te wijzen. Maar zeventien miljoen … dat getal kon ze als vogelliefhebber toch moeilijk naast zich neerleggen.’ Of als ze tegen haar gelovige zus zegt dat ze de kruisiging van Jezus als een ‘verdwijning van het toneel’ opvat (waarop zus Dora antwoordt dat ‘de kruisiging toch moeilijk als een geruisloos verdwijnen is te beschouwen. Er zijn maar liefst vier evangelies over geschreven.’)

Kortom: even doorbijten, dit boek, maar dan heb je ook wat.