Vader in zijn paradijs

Toen Jan van Mersbergen zes jaar was kochten zijn ouders een hectare grond tussen de Merwede en de Maas, op fietsafstand van hun huis. Die grond, het ‘Bos’, werd zijn vaders levenswerk. Hij brengt er vrijwel al zijn vrije tijd door, vaak samen met zijn vrouw. Hij legde er bruggetjes aan, groef sloten, plantte bomen en struiken en hield kippen en konijnen. ‘Hij vormde het land om tot zijn paradijs.’ Bezoekers waren niet welkom, op sociale contacten zat de vader niet te wachten. Alleen zijn vrouw en zonen werden geduld. Inmiddels – veertig jaar later – is het landgoed opengesteld voor publiek.

Zijn zoon begrijpt niet goed hoe zijn vader zo kan leven en gelukkig kan zijn. Altijd aan het werk, altijd alleen. Die kant van zijn vader fascineert hem. Zelf is hij een sociaal dier bij uitstek, hij kan niet zonder anderen. ‘Zelfs vissen doe ik met een vriend.’ Het verschil tussen vader en zoon kan niet groter zijn. In zijn nieuwe boek, Mijn pa is nooit alleen, probeert Van Mersbergen meer inzicht te krijgen in wat zijn vader bezielde en waarom hij zijn leven zo heeft ingericht.

Het is het eerste non-fictie boek van Jan van Mersbergen (1971). Hiervoor schreef hij tien romans, een novelle, drie thrillers en overig werk zoals een lesboek en een Gouden boekje. Vier van zijn boeken zijn bekroond met literaire prijzen.

In zijn zoektocht naar het hoe en waarom gebruikt de schrijver bepaalde bronnen en invalshoeken. Hij ziet zijn vader als een soort kluizenaar, mensen die zich helemaal terugtrekken uit de bestaande wereld en hun bestaan omgooien. Hij bestudeert levensgeschiedenissen van enkele bekende kluizenaars. Zoals de ex-poppenspeler Joseph van den Berg, die ‘gekust door God’ zijn gezin verliet en sindsdien in een kippenhok woont. Of de zwerver Marcus die door verslaving zijn gezin verloor en sindsdien noodgedwongen in een tent leeft en mensen mijdt. Sint-Anadour, uit de twaalfde eeuw, een bezielde religieuze kluizenaar, die postuum een bedevaartsoord achterliet. Of fictieve personages met kluizenaarsneigingen, zoals de ‘Kluizelaar’ van Annie M.G. Schmidt, en Robinson Crusoë, gecreëerd door Daniël Defoe. Allemaal mensen die het in hun eentje rooiden, maar of ze nu vergelijkbaar zijn met zijn vader? Die blijkt veel normaler te zijn: hij had gewoon een baan, een gezin, een prima huis, en een intensieve hobby die hij graag grotendeels alleen uitoefende. Niks kluizenaar.

Ook het logboek dat zijn vader bijhield over zijn werk in het Bos is geruststellend normaal en begrijpelijk. Er staan dagelijkse notities in over wat te doen, bijvoorbeeld: ‘boerenkool uit tuin’; ‘dieren verzorgen, voederen, enz.’; ‘koffie/eten/lezen’, en heel af en toe een kleine persoonlijke aantekening die refereert aan zijn gezin. Niks vreemds aan, al is het anders dan wat de schrijver zelf nodig heeft voor een gelukkig leven.

Jan vraagt bij zijn ouders door over de motieven van zijn vader, en hij krijgt daar ook antwoorden op. Zijn vader is weliswaar minder dan zoon gebrand op sociale contacten, maar ook op zijn landschap is hij niet alleen: zijn vrouw is er vaak, er werken vrijwilligers en tegenwoordig is er ook veel aanloop van publiek. Zijn moeder blijkt de ader te zijn waardoor de sociale contacten met de familie en het dorp toch door zijn blijven lopen al die jaren. Zij heeft haar man gesteund, maar leidde ook haar eigen leven.

De schrijver blijft mild in hoe hij zijn vaders leven aanziet, en de verhouding tot zijn vader. Het leven van zijn ouders is geruststellend normaal. Zijn vader blijkt bovendien wel degelijk het landschap als een soort roeping te zien, een gift aan de gemeenschap, met de natuur als een goddelijk iets. Dat stelt Jan gerust. Okee, vader en moeder pasten niet op de kleinkinderen, waren afwezig bij belangrijke sportwedstrijden, maar eigenlijk doet dat er niet toe, concludeert hij. ‘Je hoeft elkaar misschien niet helemaal te begrijpen om toch van elkaar te houden’. En zo is het.

Het is niet het beste boek van Jan van Mersbergen, daarvoor is het té vol met kluizenaarslevens die té toevallig uitgelicht zijn, en de vele gespreksverslagen en logboeknotities maken het geheel nogal fragmentarisch en een beetje taai. Maar het zet je als lezer wel aan het denken: welke relatie heb je zelf met je ouders, hoe sta je zelf in het leven, wat zijn je drijfveren? Gecombineerd met de liefdevolle, voorzichtige toon richting zijn ouders maakt het toch een prettige leeservaring.