De vijftiger jaren in Spanje

De Spaanse auteur Almudena Grandes (1960) schreef een aantal romans die zich in het heden afspelen voordat zij besloot om een serie van zes romans te wijden aan de beladen en lang verzwegen geschiedenis van Spanje onder de dictatuur van Franco. Aanleiding daarvoor waren de verhalen die zij op het spoor kwam toen ze onderzoek deed voor het schrijven van Het ijzig hart (2007), een prachtige liefdesroman over de invloed van die geschiedenis op relaties in het heden. Het vierde deel, de spionageroman De patiënten van dokter García, werd bekroond met een belangrijke Spaanse literaire prijs. Naast romans schrijft ze ook toneelstukken en ze heeft een goed gewaardeerde wekelijkse column in dagblad El País.

Van deze magistrale serie, 'Episodes van een oneindige oorlog', is De moeder van Frankenstein het vijfde deel. Het speelt zich af in de uitzichtloze vijftiger jaren. De jonge psychiater Germán Velázquez komt in 1954 na een ballingschap van vijftien jaar terug uit Zwitserland om te gaan werken in het krankzinnigengesticht voor vrouwen in Ciempozuelos. Daar ontmoet hij de pianospelende patiënte Aurora, een zeer intelligente paranoïde vrouw die haar dochter heeft vermoord. Hij leert hulpverpleegster María kennen, die een bijzondere band heeft met de patiënte. Germán en María voelen zich tot elkaar aangetrokken. Heel voorzichtig leren zij elkaar beter kennen in die tijd waarin katholieke kerk en de staat samenspannen en oppermachtig zijn, en de geringste afwijking van de heersende moraal een doodzonde is, vooral voor vrouwen.

De roman is gebaseerd op ware gebeurtenissen. Aurora Rodríguez Carballeira is een werkelijk bestaand persoon geweest. Over haar leven en dood is in de loop van de tijd een groot aantal verhalen verteld, 'sommige onwaar en heel mooi en andere waar en veel lelijker', zegt Grandes in haar nawoord, waarin ze het werkelijke verhaal van Aurora en haar hoogbegaafde dochter Hildegart uit de doeken doet.

Een thema is de toepassing van chloorpromazine, een doorbraak in de behandeling van schizofrenie. Een ander thema is het lot van de uitgebuite dienstmeisjes in Madrid, afkomstig van het platteland. Een andere lijn gaat over homoseksualiteit, het genadeloze onderdrukken ervan door de kerk en hoe een enkeling er toch in slaagt zichzelf te zijn. Er zijn de waargebeurde verhalen over massamoorden, babyroof, onderdrukking van vrouwen. Het was een afschuwelijke, trieste tijd.

Toch is dit niet alleen een somber boek. Het is gelaagd, meeslepend en indringend, omdat alles vanuit het perspectief van de drie hoofdpersonen verteld wordt, die alle drie op een bepaalde manier klem zitten in hun levens. Ze hebben elk hun eigen stem. Aurora redeneert consequent vanuit haar volledig paranoïde perspectief. De eenvoudige María ging nooit naar school en dat is hoorbaar. Germán heeft de meeste tekst en het mooiste taalgebruik. Hij ervaart geestverwantschap bij María, hoewel ze een heel verschillende achtergrond hebben. Door haar ervaringen begrijpt hij, als buitenstaander, de situatie in zijn land beter, en met hem ook de lezer.

'… ze had me vooral een scherp houweel in handen gegeven, een werktuig om een barst te slaan in de verstikkende urn van stilte waardoor de lucht die we allemaal inademden, almaar ijler werd.'

Er is ook hoop. Er is verzet, een clandestien circuit van linkse mensen die elkaar helpen, en er is medemenselijkheid, humor, plezier en liefde. In een interview met de Volkskrant (19-04-2019) zegt Grandes dat de serie gaat over de vrouwen en mannen die zich tijdens de dictatuur niet overgegeven hebben.

'Ik wil dat er eerherstel komt voor de strijders tegen het franquisme. De Spaanse democratie heeft hen nooit bedankt. Dit is voor mij een manier om dat alsnog te doen.'

Dankzij deze serie leer je Spanje pas echt kennen.