Doe je deur niet dicht, wend je hoofd niet af
In De rechtvaardigen vertelt Jan Brokken het meeslepende en ontroerende verhaal van de Rotterdammer Jan Zwartendijk, die als kersverse consul in Kaunas, Litouwen in mei 1940 de kans greep om duizenden mensenlevens te redden. Met gevaar voor eigen leven en dat van zijn gezin wist hij voor veel uit Polen gevluchte Joden een vluchtroute te creëren. Hij schreef voor hen visa uit voor Curaçao. Zijn Japanse collega in Kaunas zorgde voor een Japans doorreisvisum. Dit spannende verhaal ontleent zijn kracht niet alleen aan de levendig beschreven gebeurtenissen in die enerverende zomer van 1940 of aan de boeiende familie Zwartendijk. De triest stemmende maar ook hoopgevende levensverhalen van de mensen die aanklopten bij Zwartendijk, de kans grepen om te vluchten, de oorlog overleefden en uiteindelijk hun weg wisten te vinden, horen bij deze geschiedenis.
Jan Brokken heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar de gebeurtenissen en de achtergronden. Hij putte hierbij uit zeer diverse bronnen. Hij dook in archieven en had contact met talloze kinderen en kleinkinderen van vluchtelingen. Hij vertelt ons over moordpartijen door Litouwse antisemieten, over de Russische overheid die in de reis van de Joodse vluchtelingen met de Trans Siberië Express een kans zien om Amerikaanse dollars te bemachtigen, en vertelt en passant de geschiedenis van Philips tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hij weet mensen in weinig woorden heel treffend neer te zetten. Moeiteloos lijkt hij over te schakelen van veelzeggende details naar de grote lijnen van de geschiedenis en weer terug. Hij achterhaalde dat ook andere Nederlanders zich inzetten voor de Joodse vluchtelingen. De grote kracht van Jan Brokken is echter dat zijn diepste belangstelling niet alleen uitgaat naar feiten en geschiedenis. Met veel compassie staat hij stil bij menselijke drijfveren en morele keuzes.
Wat maakte dat Zwartendijk zelfs na de gedwongen sluiting van zijn consulaat doorging met het uitschrijven van visa, terwijl de Russische bezetters van Litouwen hem ieder moment gevangen konden nemen? Natuurlijk was hij bang, maar hij had de moed om het toch te doen. Al lezend ga je deze tot in zijn diepste wezen rechtschapen man begrijpen, en je begrijpt waarom hij geknakt was toen hij na jaren van bescheiden zwijgen in 1964 op het ministerie van Buitenlandse Zaken op het matje werd geroepen en een reprimande ontving voor wat hij gedaan had.
Zijn dochter Edith hierover: “… Hij had nooit mogen doen wat hij gedaan had in Litouwen. Hij had zich niet aan de regels gehouden. Om die reden zou hij ook nooit onderscheiden worden. Die onderscheiding kon hem niks schelen. Maar dat hij een uitbrander kreeg, vond hij vernederend.”
Het is mede aan de publieke aandacht rond het verschijnen van De rechtvaardigen te danken dat minister Blok onlangs excuses heeft gemaakt aan de nog levende kinderen Zwartendijk over deze gang van zaken.
Het leven van Zwartendijk kreeg een triest einde. Hij ging zich steeds meer zorgen maken of de mensen die hij had geprobeerd verder te helpen, de oorlog wel overleefd hadden. Het bericht dat 95% van de Joodse vluchtelingen aan wie hij een visum had verstrekt de oorlog overleefd had, bereikte de familie pas kort na het overlijden van Zwartendijk in 1976. Ook daarna duurde het bijzonder lang tot officiële erkenning volgde. Na twee eerdere afwijzingen werd de inzet van Zwartendijk pas in 1997 door Yad Vashem erkend als Rechtvaardigen onder de Volkeren. In juni 2018 werd in Kaunas een monument voor Jan Zwartendijk geplaatst.
De rechtvaardigen is een geweldig goed geschreven verslag van een vrijwel onbekende geschiedenis. Een geschiedenis van vastberadenheid en moed, niet van één mens maar van meerdere mensen die tegelijkertijd besloten dat ze moesten handelen in die barre tijd waarin menigeen zich liet gijzelen door machteloosheid. Een geschiedenis die ons tussen de regels door de overeenkomsten laat zien met de actualiteit. Nog steeds zijn zoveel mensen op de vlucht voor geweld.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Inge
Gesponsord
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
