Aanpassingsvermogen en veerkracht

Wie kent ze niet, de pittoreske oude havenstadjes aan de kust van de vroegere Zuiderzee? De geschiedenis van de gevolgen van de inpoldering voor de bewoners van die stadjes en dorpen is echter minder bekend. Eva Vriend (1973), journalist en historicus, woonde in haar jeugd op Flevoland op een veehouderij. Ze heeft zich altijd afgevraagd hoe het leven was aan de andere kant van de bochtige, vroegere zeedijk.

In de vaderlandse geschiedenis was echter meer aandacht voor de aanleg van de Afsluitdijk en het leven in de nieuwe polders, dan voor de veranderingen die de bewoners van de kust en van het eiland Urk doormaakten en de oplossingen die ze vonden toen de Zuiderzee in 1932 werd afgesloten van de Noordzee. De visserij veranderde ingrijpend, het zoute water werd steeds zoeter. Veel vissers moesten op de Noordzee gaan vissen of zelfs buiten de visserij hun inkomen zien te verwerven. Hierover gaat het in Eens ging de zee hier tekeer. Aan de hand van vier mannen die de veranderingen aan den lijve hebben meegemaakt, vertelt Vriend de geschiedenis van vier families – uit Urk, Volendam, Spakenburg en Wieringen.

Dit geschiedenisverhaal is breed opgezet. Naast de vier familievertegenwoordigers laat Vriend ook andere betrokkenen aan het woord; zij interviewde zo’n honderd mensen, waarbij zij onder anderen samenwerkte met het Zuiderzeemuseum, en zij dook uitgebreid in literatuur, kranten en archieven. Afwisselend laat ze het ruimere perspectief zien en zoomt ze in op het persoonlijke aspect. Ook de veranderingen in de levens van vrouwen krijgen enige aandacht. In het eerste deel, ‘Oude zee’, gaat het over de geschiedenis tot aan 1932. Het tweede deel, ‘Nieuw leven’, vertelt de veranderingen en de aanpassingen, zowel in de visserij als daarbuiten. In het derde deel, ‘Zonder meer’, gaat Vriend in op de recente geschiedenis, waarbij zij ook gebeurtenissen die in de media veel aandacht kregen, belicht tegen een genuanceerde achtergrond. Ook wordt veel aandacht besteed aan de persoonlijke keuzes van de betrokkenen op het gebied van werk en privéleven.

De brede opzet maakt dit tot een zeer interessant boek voor een brede doelgroep. Naast de grote lijnen van de geschiedenis en de overheidsbesluiten, laat Vriend van dichtbij zien hoe deze uitpakten in het dagelijks leven van zeer uiteenlopende personen met verschillende achtergronden, en in de hechte gemeenschappen die in de loop der eeuwen gevormd zijn. Zo wordt de lezer makkelijk betrokken bij deze geschiedenis. Het nadeel is dat de veelheid aan personen soms verwarring oproept. Hierbij helpt het natuurlijk niet dat de vier mannen die in het verhaal centraal staan, Jurie, Kees, Cees en Cees heten, namen die bovendien ook in de familiegeschiedenissen steeds weer opduiken. De stambomen in het begin van het boek zijn dan ook geen overbodige luxe. Ook de overzichtskaarten van het gebied rond 1900 en in 2019 zijn behulpzaam. De indeling in 37 korte hoofdstukken en de vele foto’s maken het boek toegankelijk. Vooral het levendige en gevarieerde taalgebruik van Vriend verdient hier vermelding. Zij schakelt moeiteloos tussen journalistiek en literatuur met mooie metaforen, zoals deze:

‘De veranderingen waren als golven. Ze bleven komen en gaan, komen en gaan. Soms sloegen ze hard en driftig tegen de kust. Andere dagen brachten ze de rimpelingen die het leven aan het water z’n kalmerende cadans geven.’ 

Duidelijk is dat de ingrijpende veranderingen een voortdurend beroep deden op aanpassingsvermogen en veerkracht. Misschien is het deels te danken aan de aard van het vissersambacht, dat deze kwaliteiten ruim voorhanden bleken in de gemeenschappen rond de oude Zuiderzee.