De kunst van het weglaten

“Het verhaal van de liefde tussen Truus Schröder en Gerrit Rietveld, en het huis dat zij bouwden,” staat op het omslag van I love you, Rietveld door Jessica van Geel. Van Geel, cultuurhistoricus en journalist bij NRC, beschrijft de geschiedenis van Truus Schröder-Schräder en Gerrit Rietveld en van hun samenwerking tegen de achtergrond van de culturele ontwikkelingen in hun tijd en hun stad Utrecht. Ze doet dat in een vlotte, toegankelijke maar soms wat nonchalante stijl. In een groot aantal korte hoofdstukken presenteert ze de resultaten van haar research.

Truus Schräder, geboren in 1889, kwam uit een welgesteld katholiek zakenmilieu. Ze had kunstgeschiedenis willen studeren of binnenhuisarchitectuur. Ze las veel, was gevoelig en op zoek naar vrijheid en richting. Ze trouwde in 1911 met Frits Schröder, een elf jaar oudere advocaat. Frits bleek veel traditioneler dan Truus gedacht had. Ze kregen al snel twee kinderen. Er waren conflicten, met name over opvoeding en schoolkeuze voor de kinderen, maar er was geen openlijke breuk.

In 1911 vond de eerste ontmoeting plaats tussen Schröder en Rietveld. In de daaropvolgende jaren ging Truus Gerrit vaker inschakelen voor meubelen en reparaties, en ze zouden steeds vaker ook gesprekken hebben over architectuur en kunst en wat hen verder bezighield. Hoe en wanneer hun liefdesrelatie zich ontwikkelde blijft onduidelijk.

Gerrit Rietveld was in 1911 ook pasgetrouwd, met de vijf jaar oudere verpleegster Vrouwgien. Hij was afkomstig uit een gereformeerd arbeidersgezin en moest al jong meehelpen in de meubelmakerij van zijn vader. Zijn hart lag bij het ontwerpen en tekenen, waarvoor hij in de avonduren lessen volgde. Zo kwam hij in aanraking met de nieuwere stroming in kunst en architectuur, zoals het werk van Jan Toorop en Berlage. Hij probeerde enige tijd van de schilderkunst te leven, maar moest toch weer als meubelmaker aan de slag om zijn jonge gezin te kunnen onderhouden.

In 1918 braken zowel Truus als Gerrit met hun kerk. Ook in 1918 kregen beiden hun derde kind. Van Geel wekt de suggestie dat Truus’ derde kind van Rietveld was. Ze werden beiden lid van een kunstvereniging, waar ze nieuwe mensen met nieuwe ideeën ontmoetten. Gerrit vond aansluiting bij kunstenaarsbeweging De Stijl. Hij experimenteerde met moderne stoelen en ging in opdracht interieurs en meubelen ontwerpen en maken. Hij ontwierp een kamer voor Truus in haar verder neo-klassiek ingerichte huis: hun eerste gezamenlijke project, waarin strakke lijnen en de kleur grijs overheersten.

Toen in 1923 haar man overleed, kon Truus eindelijk met haar kinderen gaan wonen en leven zoals ze dat zelf wilde. Samen met Gerrit werkte ze haar wensen uit: wonen op de eerste verdieping, veel licht, horizontale lijnen, soberheid, flexibiliteit. Zo ontwierp Rietveld zijn eerste huis: een opvallende en vernieuwende buitenkant met verspringende vlakken in wit, zwart en grijs, rood, geel en blauw, met een plat dak en veel balkons. Het duurde lang voor hij erkenning kreeg als architect maar uiteindelijk werd hij wereldberoemd. Het huis is UNESCO Werelderfgoed en van binnen te bezichtigen. Rietveld vestigde op de benedenverdieping samen met Truus hun architectenbureau. Overdag was hij daar; ’s avonds keerde hij terug naar zijn vrouw en inmiddels zes kinderen. Op zijn manier bleef hij trouw aan zijn gezin. Nadat zijn vrouw overleed, trok hij bij Truus in. Truus is tot aan haar dood in 1985 in het huis blijven wonen.

In de presentatie van het boek wordt de nadruk gelegd op de liefde tussen Rietveld en Schröder, hoewel hierover weinig feitelijke informatie beschikbaar is. Schröder heeft bewust veel persoonlijk materiaal vernietigd; zij wilde de ideeën en het werk van Rietveld bewaren en haar eigen rol in de samenwerking erkend zien, maar niet haar persoonlijk leven prijsgeven. Opmerkelijk is dat dochter Han, geboren in 1918, geschokt was toen Schröder in een interview in 1974 vertelde dat er rond de bouw van het huis een verstandhouding was ontstaan waaruit een liefdesrelatie groeide die hun hele leven zou duren. Van Geel over Han: “… ze had nooit gevraagd naar haar afkomst of hoelang de verhouding tussen haar moeder en Gerrit al speelde.”

In haar nawoord geeft Van Geel aan dat haar opvatting over de reconstructie van een levensgeschiedenis inhoudt dat je de leemtes moet koesteren die er zijn, en ze niet moet invullen. Van Geel is echter weinig selectief in het weglaten van wat ze wel weet: zo gaat ze uitvoerig in op de lotgevallen van de kinderen Schröder en Rietveld tijdens de oorlog. Het boek is daarmee wat onevenwichtig geworden. Als bespreking van een belangrijke periode in de Nederlandse architectuur en design in samenhang met cultureel-maatschappelijke ontwikkelingen is het geslaagd.