Wie was John Williams?

John Williams, 1922-1994, schreef 'de perfecte roman', Stoner, die verscheen in 1965 en grotendeels onopgemerkt bleef. Totdat een aantal Europese uitgevers, waaronder Oscar van Gelderen van Lebowski Publishers, het boek ontdekten en nadrukkelijk gingen promoten, bijna 50 jaar nadat het voor het eerst uitgekomen was. Williams zelf heeft het niet meer meegemaakt.

In de biografie John Williams: de man die de perfecte roman schreef tracht Charles J. Shields een beeld te schetsen van het leven van John Williams en van de boeken die hij schreef. Edzard Krol, die ook de romans van Williams vertaalde, maakte de soepele vertaling.

Shields is een kenner van de Amerikaanse literatuur van het midden van de twintigste eeuw. Hij bespreekt de romans en het overige werk en de literatuuropvatting van Williams op een grondige wijze. Hij maakt hierbij soms vreemde keuzes in de structuur: zo gebruikt hij bij een bespreking van een afgewezen vroeg verhaal van Williams, citaten uit de nog te schrijven romans om uitspraken over de essentie van Williams' schrijven ("het denken, reflecteren, staat het gevoel in de weg") te onderbouwen. Dit zou beter passen in een eindanalyse.

Shields' bespreking van de drie grote romans van Williams is zo goed dat je ze zelf meteen alle drie weer wilt lezen of herlezen. Butcher's Crossing werd destijds ten onrechte als western-roman gepresenteerd. Williams was daar kwaad over, hij was bang dat hij hierdoor als literatuurdocent niet meer serieus genomen zou worden. Het is ironisch dat dit boek bij de Nederlandse heruitgave opnieuw als western gepresenteerd werd. Kennelijk is dit nu geen bezwaar meer.

Stoner wordt heel treffend door Shields besproken. Het lijkt op het eerste oog een saaie geschiedenis. In de eerste alinea geeft Williams al prijs wat er gaat gebeuren. Maar de manier waarop Williams dit verhaal vertelt is fenomenaal, en Shields weet dit goed over te brengen door er de essentie uit te pakken. Bijvoorbeeld hoe de simpele boerenzoon Stoner diep geraakt wordt door de schoonheid van een middeleeuws sonnet en in een toestand terechtkomt waarin hij geen woorden vindt, maar zich ineens hyperbewust is van zichzelf als levend wezen. Lees dit boek!

Augustus is het enige boek waarvoor Williams in zijn tijd waardering ontving in de vorm van een literaire prijs, de National Book Award. Die moest hij echter delen met een andere schrijver omdat de jury tot op het bot verdeeld was.

Shields kan goed verklaren waarom de boeken van Williams niet de waardering ontvingen die hij terecht verwachtte. Hij gaat in op schrijversnetwerken en -bijeenkomsten in die periode, globaal van de vijftiger tot de zeventiger jaren. Alcoholverslaving was normaal. Vrouwen telden in dat wereldje niet mee. Het is de sfeer die we kennen van de televisieserie Mad Men: blanke, drinkende, rokende, conservatieve middelbare mannen in grote auto's, die (figuurlijk dan!) links en rechts werden ingehaald door de hippe protestgeneratie. Eén van Williams' nieuwe jonge collega's, Peggy McIntosh, zou later een beroemd artikel schrijven waarin de termen 'white privilege' en 'male privilege' in de cultuurkritiek werden geïntroduceerd.

Ondanks al Shields' kennis van zaken lukt het hem pas in het laatste kwart van het boek om Williams als een mens van vlees en bloed neer te zetten. Goed, hij heeft veel research verricht, ook naar de jonge jaren, en we zagen glimpsen van een kettingrokende John Williams in een ijskoud transportvliegtuig boven de Himalaya, als radio-omroeper of later als professor in zijn rommelige, naar oude koffie stinkende kantoor op de universiteit. Er was een plagiaat-affaire (het gaat om een didactische uitgave van middeleeuwse poëzie) waarvan de achtergrond niet vanuit Williams' perspectief besproken wordt. Over de vier huwelijken, zelfs over de relatie met zijn vierde vrouw Nancy die aan de totstandkoming van de biografie heeft meegewerkt, lezen we heel weinig, net als over zijn relatie met zijn kinderen. Een psychologische visie op Williams ontbreekt. Na lezing van deze biografie blijft de vraag: Wie was John Williams?