‘Stella Maris’ is de opener van een trilogie over Ierse immigratie.

Read in September, 2010

November 1847 - De Stella Maris is onderweg van Ierland naar New York. Er varen 402½ mensen mee op het tussendek - kinderen tellen half - en vijftien passagiers Eerste Klasse. Ierland wordt geteisterd door onrecht en hongersnood. Aan boord bevinden zich honderden vluchtelingen. Allen wagen zich op de Atlantische Oceaan op zoek naar een nieuw thuis. Op de achtergrond speelt voortdurend de grote rampspoed, de hongersnood in Ierland, waardoor miljoenen stierven of gedwongen werden te emigreren. Een situatie waartegen de Britten als koloniale overheersers niets deden. Ierland gaat gebukt onder de heerschappij van de Engelse heren, maar ondervindt soms net zoveel onderdrukking van hun rijke landgenoten.

Aan boord zijn o.a. de failliete Graaf David Merridith met zijn vrouw de Gravin en hun kinderen, een Ierse meid, een gerenommeerd columnist en schrijver G.G. Dixon van de New York Tribune en een schrijver van revolutionaire balladen. In de eetzaal van de Eerste Klasse doet men zich tegoed aan koffie met gebak. De gewone passagiers op het tussendek moeten zich redden met een liter water en een half pond scheepsbeschuit per persoon per dag, en ook hier geldt: kinderen tellen half.

Iedere dag sterven er meer vluchtelingen. Hun stoffelijke resten worden aan de zee toevertrouwd. Het wordt opgetekend in het scheepsjournaal. Zesennegentig van de opvarenden zullen de bestemming niet halen: 95 passagiers sterven aan de gevolgen van honger en uitputting of sterven aan ziektes als de tyfus, scheurbuik of cholera. Eén van de passagiers zal echter om een andere reden nooit voet aan wal aan zetten in de haven van New York: er wordt namelijk een moord gepleegd.

Terwijl het schip 26 dagen onderweg is en er van alles aan boord gebeurt, wordt ook de geschiedenis van een aantal opvarenden verteld: de Amerikaanse journalist Grantley Dixon, de jonge graaf David Merredith, het Ierse kindermeisje Mary Duane en de geheimzinnige manke liedjeszanger Pius Mulvey. Het verleden van deze laatste drie mensen is onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Op het schip bevindt zich ook een moordenaar die Lord Merridith moet vermoorden namens een aantal van zijn uitgebuite pachters. Hij bevindt zich onder de armen en is op het schip met een opdracht. Als hij de moord niet pleegt, zal het zijn eigen leven kosten. Zijn levensverhaal vertelt hij aan de journalist Grantley Dixon, die op het bovendek verblijft.

Stella Maris is een meeslepende historische roman over de hongersnood en de schrijnende armoede op het Ierse platteland in het midden van de negentiende eeuw, over rijk en arm, hypocrisie en gerechtigheid.

Een indrukwekkend boek, alleen al door de manier waarop het in elkaar zit. De verteller, Grantley Dixon maakt gebruik van een scheepsjournaal, geschreven door de kapitein, van brieven en andere documenten, heeft personen geïnterviewd, en er zijn stukken waarin hij zelf vertelt. Het verhaal wordt aangekleed met fictief en echt bronmateriaal. Boven de hoofdstukken staat een korte inhoud, en tussen de hoofdstukken verlevendigen tekeningen en brieven het geheel.

Levendig en beeldend met veel gevoel verteld, origineel van vorm en geschreven in een stijl die aan Charles Dickens doet denken (die trouwens ook een rol in het verhaal speelt). De vier hoofdpersonen worden genuanceerd opgetekend. De manier waarop hun levens door de schrijver aan elkaar worden geknoopt is bijzonder. Af en toe filosofeert de schrijver door middel van zijn personages over verschillende onderwerpen, zoals de dood, opvoeding en het verschil tussen arm en rijk.

Arm en rijk blijken erfelijke eigenschappen in het Ierland dat O'Connor beschrijft. En ook al is de Stella Maris op weg naar het land van de vrijheid en gelijkheid, zolang de overtocht duurt geldt nog dat wie voor een dubbeltje geboren is geen kwartje wordt.

Dat er een moord wordt gepleegd, is voor mij een extraatje, dat niet had gehoeven. Maar misschien dat het opschrift thriller toch nog een ander publiek trekt. Wie de moord pleegt, weet je al vanaf het begin van het boek. Het waarom wordt ook al na een paar bladzijden duidelijk. De spanning zit hem meer in de vraag wanneer de moordenaar toeslaat en of hij erin slaagt zijn slachtoffer om te brengen, voordat het schip aanmeert in New York. Aan het eind van het boek komt er toch een heel andere wending aan het verhaal van de moord.

Voor O’Connor hebben historische romans pas een waarde als ze ook iets te vertellen hebben over onze wereld vandaag: ‘Ik hoop zeer dat mijn verhalen een hedendaagse hartslag hebben. Volgens mij zijn ‘Stella Maris’ en ‘Redemption Falls’ misschien wel de modernste boeken die ik al schreef.

‘Bij Dickens had je een alwetende verteller die je meetrok in het verhaal, bij mij heb je veel meer stemmen. Toch denk ik dat de stijl en structuur wel wat negentiende-eeuws aandoen. Je hebt lange titels aan het begin van elk hoofdstuk, net als in feuilletonromans uit die tijd. Ik voer ook Dickensiaanse personages op: het weesjongetje, de verraden vrouw. Ik hoop wel dat ik hen meer psychologische diepgang heb gegeven.’

Al met al een prachtige roman. Ik heb erg genoten van dit boek Stella Maris met zijn flirt naar negentiende-eeuwse auteurs als Dickens en Emily Brontë.