Een prachtige vertaling van Wim Hartog

Paustovski (1892-1968) schreef zijn eerste roman in de periode 1916-1923, maar bleef er nog jaren aan schaven. Het boek werd gepubliceerd in 1935.

De romantici bestaat uit drie episodes, verteld door de ik-figuur, Maksimov.
Vier vrienden kennen elkaar van het gymnasium en studeren aan de universiteit in Moskou. Hun leraar Oskar houdt hen voor de burgerlijkheid van een huwelijk en een baan op afstand te houden. “De tot geeuwens toe vervelende ellende. … De menselijke pijn over wat niet is, maar wat wel had moeten zijn.” Ze moeten zwerven, groeien! Ze trekken naar de Zwarte Zee, waar ze vakantie houden, dwepen met grote Russische kunstenaars en dromen van een grootse toekomst.
Maksimov ontmoet hier zijn grote liefde Chatidzje, die hij nog kent van zijn vakanties bij zijn oma in het noorden van Rusland. Als hij tijdens een literaire avond fel van leer trekt over de wijze waarop schrijvers als Poesjkin, Lermontov, Dosorojevski, Polezjajev en Gogol zijn mishandeld omdat hun werk het gezag niet welgevallig was, wordt het tijd om terug te keren naar Moskou.
In Moskou wordt Maksimov overspoeld door eenzaamheid. Lijden, het verlangen naar Chatidzje, voedt zijn schrijverschap. Rode draad van zijn boek: iedereen - gecultiveerd of ongeletterd - houdt altijd een schrijnend verlangen naar een ander, vreugdevoller bestaan.
Bij de kunstcriticus Semjonov ontmoet hij diens zusje, de actrice Natasja Semjonova. Maksimov is niet bij machte haar avances te weerstaan. Enerzijds wordt hij verscheurd door de liefde voor twee vrouwen, anderzijds stimuleert de liefde van twee vrouwen zijn scheppingskracht. Chatidzje reageert begripvol: van Maksimov houden is een beproeving.
Wanneer Rusland betrokken raakt bij de Eerste Wereldoorlog, dient Maksimov in een veldhospitaal achter het front. Op zekere avond klopt een verpleegster aan, op zoek naar het Derde Siberische Regiment. Het is een emotionele ontmoeting met Natasja. De Russen lijden zware verliezen, de Duitsers rukken steeds verder op. Gewonde soldaten die worden binnengebracht, betitelen de oorlog als zinloos. “Het is aanvallen en weer terugtrekken, stampen over steeds hetzelfde stukje aarde. Niemand weet voor wie of voor wat. En intussen worden de akkers niet ingezaaid en crepeert het vee. Dode tyfuslijders en paarden liggen in de straten. Stinkend. Overal wordt geroofd en geplunderd.” Er gaan hardnekkige geruchten over verraad. “Er is geen munitie meer, we moeten met stokken tegen de Duitsers vechten.” Van zijn vriendengroep is Maksimov de enige overlevende. Hij mag niet sterven, bezweert Chatidzje.

De eerste twee delen bevatten poëtische beschrijvingen van de omgeving, de Zwarte en de Wiite Zee, de Moskva, de gouden koepels van Moskou bij zonsopgang, mist, sneeuw en ijs, afgewisseld met de innerlijke wereld van Maksimov. In die zin doet het boek soms denken aan het Haagse werk van Couperus, inclusief het voortdurend in katzwijm vallen van het overgevoelige hoofdpersonage. Maar Maksimov geeft ook een blik op de reële wereld van gewone mensen, die moeite hebben hun leven goed op de rit te houden: een gepensioneerde leraar, een visser, een uit koers geraakte violist, de joodse gemeenschap in een klein dorp.
Het derde deel geeft zijn ervaringen weer als hospitaalsoldaat. Rauw, beeldend. “Het valt minder zwaar te sterven wanneer de schone Magdalena met haar rode haren het vuil van je magere voeten wast, dan wanneer je in loopgraven die vol met pis staan met je gezicht voorover in de kleffe menselijke uitwerpselen ligt en in je hoofd een Oostenrijkse kogel oxideert.”

In een lezenswaardig nawoord geeft zoon Vadim Paustovski een toelichting op de autobiografische elementen.