Boeiende inkijk in de recente geschiedenis van Bulgarije

Wat weten we eigenlijk van Bulgarije? De meesten van ons komen waarschijnlijk niet veel verder dan een (al dan niet vage) notie van de topografische ligging van het land. Toch heeft het land heel wat moeten doorstaan. De recente geschiedenis is niet heel aardig geweest voor Bulgarije en haar inwoners. In de winter van 1943/1944 was Sofia, de hoofdstad van Bulgarije, regelmatig het doelwit van zware bombardementen van de Geallieerden. Bij die bombardementen kwamen duizenden inwoners om het leven en werd de stad voor een groot deel verwoest. Bulgarije ging na afloop van de Tweede Wereldoorlog ook nog eens decennialang gebukt onder het zware juk van het communisme. Het leven van de gewone burger werd zwaar gereguleerd en iedereen die ook maar de minste verdenking op zich laadde een min of meer onafhankelijke geest te hebben, werd al als een mogelijke staatsvijand gezien.

In deze hardvochtige decennia leidt Liliya, de hoofdpersoon van Het leven gezien van beneden, haar leven. Haar eerste levenslicht aanschouwt ze tijdens de felle bombardementen en haar hele verdere leven ervaart ze hoe het is om onder een totalitair regime te moeten leven dat geen enkele vorm van vrijdenkerij toelaat. Een martelgang voor Liliya, die een vrije geest heeft en verliefd raakt op een zeer getalenteerde toneelschrijver Anton, wiens kortstondige carrière na een succesvol maar kritisch toneelstuk wordt gebroken door het regime. De Russische schrijver Michael Sjolochov, wiens kwaliteit als schrijver op zijn minst ter discussie staat, wint ondertussen in 1965 de Nobelprijs voor de literatuur. Deze prijsuitreiking blijkt des te meer een farce als duidelijk wordt dat Sjolochov zijn romans niet eens zelf heeft geschreven.

Dimitri Verhulst (1972) kiest er in Het leven gezien van beneden voor om elke vorm van chronologie overboord te gooien. De diverse decennia uit de twintigste eeuw wisselen elkaar in willekeurige volgorde per hoofdstuk af. Bovendien maakt hij gebruik van een hoog verteltempo en korte hoofdstukken. Dit werkt aanvankelijk vervreemdend, maar past uiteindelijk goed bij het verhaal. De enorme invloed van het verdorven communistische regime van Bulgarije op het leven van haar burgers en meer in het bijzonder op dat van Liliya en Anton komt daardoor, als alle puzzelstukjes eenmaal in elkaar vallen, krachtig binnen.

Verhulst toont zich in Het leven gezien van beneden van zijn cynische kant. Het Bulgaarse regime en de Russiche nobelprijswinnaar Michael Sjolochov worden op karikaturale wijze neergezet. De wraak die hij voor Liliya in petto heeft is even vilein als platvloers, zoals onder meer blijkt uit de volgende passage: "Het politieke klimaat mocht dan, half en half, zijn veranderd: het schijten als revolutionaire daad was overeind gebleven. Toch wat Liliya betrof. Toiletpapier kocht ze niet. Te duur, dat is zeker, vooral gezien het povere pensioentje dat ze kreeg. Maar dat was de ware reden niet. Het achterwerk diende worden schoongeveegd met de werken van Michail Sjolochov, waarvan de romans in stapels naast de pot wachtten op een vuile kont."

Het leven gezien van beneden is ondanks of juist dankzij die cynische insteek een boeiende inkijk geworden in de geschiedenis van Bulgarije. Het levert bovendien een interessante en niet alledaagse roman op.