Spel van fictie en realiteit

Wie de samenvatting van Maangloed op de binnenflap van het boek leest zal ongetwijfeld denken dat hij of zij met een familiekroniek te maken heeft. Daar staat namelijk in grote letters: “De Amerikaanse twintigste eeuw gevat in één leven, verteld in één week.” Het leven waaraan wordt gerefereerd is dat van de grootvader van Michael Chabon (1963). Vlak nadat zijn debuutroman De geheimen van Pittsburgh (1988) verschenen was, reisde Michael Chabon naar het huis van zijn moeder waar zijn grootvader zijn laatste levensdagen versleet. Zijn grootvader vertelde hem daar over het leven dat hij heeft geleid. Het blijkt een behoorlijk roerig leven te zijn geweest. Zo zwierf hij tijdens zijn jonge jeugd rond door de Joodse achterbuurten van Philadelphia, jaagde hij op nazi-wetenschappers tijdens de Tweede Wereldoorlog, ontmoette hij zijn psychisch getroebleerde vrouw vlak na de tweede wereldoorlog in een synagoge en raakte hij vanaf de jaren vijftig helemaal in de ban van het Amerikaanse ruimtevaartprogramma.

Je kunt je gelet op de gedetailleerde beschrijving van het leven van de grootvader afvragen hoe betrouwbaar zijn levensverhaal is, want hoe accuraat is het geheugen van iemand die op zijn sterfbed ligt? Het is bovendien de vraag of Michael Chabon het zelf wel zo nauw met de werkelijkheid neemt. In hoeverre heeft hij eigenlijk zelf de verhalen van zijn grootvader goed onthouden? Maangloed is gepubliceerd in 2016 terwijl zijn grootvader vlak na het verschijnen van zijn debuutroman De geheimen van Pittsburgh is overleden. Daar zit dus een kwart eeuw tussen. Gaat het hier eigenlijk wel echt om een familiekroniek of is hier toch sprake van fictie?

In de noot van de auteur voorafgaande aan het eerste hoofdstuk van het boek stelt hij dat hij zich bij de voorbereiding van deze memoires aan de feiten heeft gehouden behalve als de feiten zich weigerden te conformeren aan herinnering, narratief doel of de waarheid zoals hij die zelf graag begrijpt. Voorts verzekert hij de lezer dat als hij zich vrijheden heeft veroorloofd met betrekking tot namen, data, plaatsen, gebeurtenissen en gesprekken of met de identiteit, de motieven en de onderlinge relaties van familieleden en historische personages, hij dat met gepaste overgave heeft gedaan. Kortom, het verhaal zou je als lezer met een flinke korrel zout kunnen nemen. Toch ligt het ook weer niet zo simpel, want tegelijkertijd voorziet Michael Chabon Maangloed van een flink aantal voetnoten waardoor het toch weer de schijn heeft dat hij zich zoveel mogelijk wil verantwoorden.

In Maangloed speelt Michael Chabon op deze manier constant met fictie en realiteit. In een interview dat Michael Chabon onlangs had met het NRC geeft hij aan dat deze tijd, waarin ‘fake news’ en ‘alternative facts’ zo dominant aanwezig zijn, bewijst waarom fictie zo hard nodig is. Hij zegt de herinneringen aan zijn grootvader te hebben aangevuld met allerlei eigen verzinsels en dat dit de eerlijkste versie van het verhaal is. Fictie geeft volgens hem eerlijk toe wat het is: verzonnen. Het is eerlijk. Geen halve leugens verpakt als waarheid, zoals bij literaire non-fictie. In Maangloed wordt de waarheid volgens hem op twee manieren gefilterd. Door de herinneringen van zijn grootvader en die van hem. Zo wordt het toch weer moeilijk om te bepalen wat waar is en wat niet, want herinneringen zijn net zo vluchtig als ongrijpbaar.

Dat ongrijpbare gaat trouwens ook behoorlijk op voor Michael Chabon zelf. Hij heeft inmiddels acht romans op zijn naam staan waaronder De wonderlijke avonturen van Kavalier & Clay waarvoor hij de Pulitzer Prijs kreeg. Zijn romans bestrijken diverse genres. Zo creëerde hij met De jiddische politiebond een detectiveroman die zich in een soort van alternatieve werkelijkheid afspeelt, schreef hij met De laatste oplossing een Sherlock Holmes verhaal dat zich afspeelt tijdens de tweede wereldoorlog en de eerder genoemde Wonderlijke avonturen van Kavalier & Clay gaat over twee jongemannen die een superheldenwereld creëren.

Uiteindelijk doet het er in Maangloed niet zoveel toe wat fictie is en wat niet, want Maangloed is een bijzonder boeiende leeservaring. De verschillende episodes uit het leven van zijn grootvader worden door Michael Chabon met grote verbeeldingskracht verteld. Vooral het deel waarin hij tijdens de tweede wereldoorlog achter het strijdfront aantrekt op zoek naar buit en nazi-wetenschappers leest soms als een spannende avonturenroman. De ontmoeting van de grootvader met de grootmoeder van Michael Chabon leest dan weer als een tedere liefdesroman in een Jiddische setting. Het is een bijzonder bonte, typisch chaboneske, lappendeken. Sommige verhaallijnen lopen hoofdstukken lang door om dan ineens plaats te maken voor een hoofdstuk dat een ander verhaallijn volgt. Michael Chabon volgt geen chronologische lijn, hij springt soms verschillende decennia heen en weer. Het is dus af en toe behoorlijk opletten geblazen voor de lezer. Hoewel Michael Chabon een intrigerende mix van verhalen aan de lezer voorschotelt breekt daardoor af en toe wel eens onnodig de spanningsboog. Gelukkig is Maangloed meer dan de som der delen of in dit geval de som der verhalen, want Chabon toont na zijn eerdere boeken ook hier weer aan hoe mooi hij kan schrijven. Het is weliswaar af en toe even puzzelen, maar als de puzzel eenmaal compleet is dan is het resultaat een mooie en rijke eindplaat.