Somber, donker en prikkelend

Ondijk/Punt is door uitgever Lebowski gepresenteerd als een dubbelroman, al zou gezien de omvang van de beide verhalen misschien beter kunnen worden gesproken van een dubbelnovelle. In het eerste verhaal Ondijk keert oorlogsfotograaf Rob van Zee terug naar zijn geboortedorp Ondijk om het huis van zijn pas overleden moeder op te ruimen. Het dorp bevindt zich ergens in een uithoek van de Beemster, een poldergebied in de provincie Noord-Holland. Hij ontmoet daar zijn oude buren en vrienden, die grotendeels in het dorp zijn blijven wonen. De inwoners vormen een nogal bont gezelschap. Zo is er een familie, die er maffia-achtige praktijken op nahoudt en een medium dat contacten onderhoudt met het hiernamaals. In het tweede verhaal Punt maken we kennis met een man uit de Amsterdamse onderwereld die in het zuiden van Frankrijk is ondergedoken en daar een nieuw bestaan probeert op te bouwen.

Ondijk/Punt is het derde boek van Barry Smit (1974), die in 2013 met Om het nu debuteerde en in 2015 met Tahrir zijn tweede roman afleverde. Met kale en onopgesmukte proza doet Smit zijn verhaal. Barry gebruikt geen woord te veel, maar elk woord dat hij gebruikt is buitengewoon geladen. Alles wordt in Ondijk/Punt tot in tot in de kleinste puntjes beschreven, zowel het landschap waarin de verhalen zich afspelen als de handelingen van de diverse personages. De lezer krijgt op die manier ongelooflijk veel informatie te verwerken en dat vereist de nodige concentratie en aandacht. Voor de lezer die daarvoor het nodige geduld weet op te brengen, staat echter veel moois wachten. In relatief weinig pagina’s weet Barry Smit een sterke onderhuidse spanning op te bouwen. Zelfs van de landschappen die hij beschrijft, gaat een donkere dreiging schuil. Zowel Ondijk als Punt kennen veel verstilde momenten die soms direct daarna worden opgevolgd door enorme tempoversnellingen en extreem geweld. Vooral de plastisch uitgeschreven scenes aan het eind van Punt komen behoorlijk aan. Het maakt van de bundel een bijzondere leeservaring, waarin sfeer en verhaal elkaar naadloos aanvullen en heel erg in elkaars dienst staan.

Achter de oppervlakte van de beide verhalen gaan een paar interessante vragen schuil. Kunnen we ons onttrekken aan ons verleden en zelfstandige keuzes maken die ons leven in positieve zin beïnvloeden? Of komen we nooit echt los van ons verleden? In Ondijk wordt Zee door zijn jeugdvriend Mark de maat genomen: “Ik heb alles, Zee. Eigen zaak, groot huis, Fem… Doe niet alsof ik in de modder ben blijven hangen. […] Wat heeft het je opgeleverd, dat reizen? Behalve die foto’s? Volgens mij ben je nog steeds alleen. In het huissie van je ouders.”

Zee is op drift en weet niet zeker wat hij met zijn leven aan moet. Is hij werkelijk beter af door zijn droom achterna te jagen en de hele wereld over te reizen of doet hij er beter aan zich ergens te vestigen? Ook de andere mensen in het dorp zijn op zoek naar hun rol in het leven. Zo is daar Oscar Stoop, die in de criminele voetsporen van zijn vader wil treden en zich tegelijk van diens dominantie wil ontdoen. Er is het medium, dat zich door iedereen onbegrepen weet, maar die zich plots door een ingreep uit het hiernamaals op het juiste pad weet gezet. Het zijn allemaal interessante personages die met zichzelf worstelen en behoefte hebben aan een anker in hun leven. In het bijzonder donkere en beklemmende Punt smelten heden en verleden door middel van korte en veelvuldige flashbacks samen en koerst Smit van meet af aan op een even schokkend als onafwendbaar einde aan. Tezamen met Ondijk is het resultaat een nogal somber stemmende leeservaring, die zowel prikkelt als tot nadenken stemt.