Van veelbelovende roman naar ietwat taaie kost

De door Oprah Winfrey bejubelde roman, Een ongewoon huwelijk van Tayari Jones (1970) is een verhaal over onvoorwaardelijke liefde. Een verhaal dat meteen alle aandacht van de pers trok en linea recta een plek bovenaan de bestsellerlijst veroverde. En hoewel Jones die eer grotendeels absoluut verdient, kan de kritische lezer niets anders dan zich afvragen of die ‘snelweg naar succes’ ook was bereikt zónder getuigschrift van belangrijke mensen als Oprah en Barack Obama. Het geeft – achteraf gezien – de lezer wellicht een vertekend beeld van de daadwerkelijke plot.

Celestial en Roy zijn in de bloei van hun leven en pas getrouwd. Als ambitieus Afro-Amerikaans stel in Amerika timmeren zij hard aan de weg om een succes van het leven te maken; hij een snelle zakenman, zij een veelbelovende kunstenaar. Tijdens een bezoek aan Roys ouders, honderden kilometers verwijderd van hun thuisbasis, slaat echter het noodlot toe. Roy wordt midden in de nacht door de politie van zijn hotelbed gelicht en ten onrechte beschuldigd van het verkrachten van een oudere vrouw. Ondanks dat hij onschuldig is, wordt hij tóch veroordeeld voor twaalf jaar cel. Roy verdwijnt in de gevangenis, terwijl Celestial het leven buiten de tralies alleen moet voortzetten. Als zwarte vrouw van een gedetineerde zwarte man. Ondanks Roys onbetwistbare onschuld, stelt het hun huwelijk op complexe wijze op de proef.

Jones vertelt op proza-achtige wijze het verhaal, en weet met haar sierlijke woorden al op de eerste pagina de toon te zetten. Gretig komt de lezer meer te weten over de achtergrond van Roy en Celestial, die beiden uit arme zwarte gezinnen stammen. De ten onrechte veroordeelde Roy is een boegbeeld voor talloze verhalen van échte mensen die slachtoffer zijn geworden van een falend Amerikaans rechtssysteem; in het bijzonder die van zwarte mannen uit de armoedige delen van Amerika. Jones legt meermaals in het boek nadruk op hoe het werkelijk is om zwart te zijn in Amerika, en dat doet de lezer op schrijnende wijze beseffen dat de tijd van racisme nog altijd zeer actueel is.

Van de eerste jaren dat Roy achter de tralies zit, volgt een reeks briefuitwisselingen. Ruim 50 pagina’s lang krijgt de lezer vanuit die brieven een extra kijk op het verleden van Roy en Celestial, maar ook hoe het stel elkaar gaandeweg door tijd en afstand verliest. Het is een tragische omstandigheid die hun huwelijk uit elkaar rijt, wat door de intieme briefuitwisselingen hartverscheurend binnenkomt bij de lezer. De factor tijd is hierin echter ook de oorzaak van het verslappen van de lezers gretige aandacht. De vaart verdwijnt door de eindeloze brieven ongemerkt uit het verhaal, en die komt na de brieven nergens meer echt terug. Het verhaal valt op den duur terug op de oorspronkelijke switch tussen verschillende perspectieven. Niet alleen Roy en Celestial, maar ook jeugdvriend André krijgt nu een belangrijke rol in het verdere verhaal. Het kabbelt voor het gevoel eindeloos voort, en voert de lezer mee in de eenzame opsluiting van Roy, tegenover de bloeiende carrière van Celestial. Hoewel Jones nog steeds op kunstzinnige wijze haar woorden samenstelt, en daarmee een prachtige toon zet in het boek, krijgt het nergens meer de sprankelende aandacht terug van de lezer uit het begin.

Waar deze roman vooraf vooral de indruk wekte te zullen gaan over de schrijnende realiteit van racisme en het falende Amerikaanse rechtssysteem, is Een ongewoon huwelijk ‘slechts’ een tragisch liefdesverhaal met een vleugje van die facetten. De enorme diepe dalen en actuele maatschappelijke thema’s geven het bijzondere verhaal weliswaar een emotionele diepgang, toch is de spanningsboog te laag en houdt het de lezer niet lang genoeg bij de les. Het verandert langzaam van veelbelovende roman naar ietwat taaie kost, en dat doet jammer genoeg afbreuk aan de talentvolle schrijver die Jones zeker wel is.