Heb je je vrijheid lief dan is de democratie je nog liever!

‘De Weimar republiek’, briljant vertelt en geschreven, is een indrukwekkende studie over de eerste democratie op Duits grondgebied. Patrick Dassen had met zijn ‘Sprong in het duister’ over Duitsland en de Eerste Wereldoorlog al een bijzondere prestatie geleverd door deze ‘Oorsprong’ zo inzichtelijk te maken. Dassen schrijft op wijze die én makkelijk leest én indruk nalaat over hoe het in die vijftien, 1918-1933, jaar verliep. In 'Weimar', waar nu het splinternieuwe ‘Bauhaus-Museum’ staat, neemt hij je mee naar de ontwikkeling van deze groep kunstenaars en hun moeten verdwijnen uit Weimar waar de regering van Friedrich Ebert (1871-1925), die zich door deze uitputtingsslag heeft doodgewerkt zoals Dassen beschrijft, naar toe verhuisde om de democratie te stabiliseren, te redden daar in Berlijn een oorlogszuchtige sfeer hing van vechten, geweld en moorden. Deze moeizame start van opstanden, stakingen, oproer met als sluitstuk de gruwelijke moorden op Rosa Luxemburg en Karl Liebknecht, wat hem nog lang zo worden nagedragen door zijn medeverantwoordelijkheid van het inschakelen van de ‘Vrijkorpsen’, veelal oud soldaten die uiterst rechts en conservatief waren. Dassen verdeeld het boek in drie periodes, de moeizame geboorte van de democratie na de verloren oorlog, een bevolking die veel offers had moeten brengen, revoluties die elkaar trachten op te volgens, de putsch om de regering om ver te werpen, de radenrepubliek in Beieren, de aversie van Beieren tegen Berlijn en Pruisen met het ‘Verdrag van Versailles’ als blijvende veenbrand die voortdurend weer oplaaide. Na de eerste periode van vijf jaar volgen de jaren van waarop de democratie zich definitief leek te kunnen gaan vestigen. De buitenland politiek van Gustav Stresemann (1878-1929) had veel succes wat uitstraalde op de binnenlandse politieke cultuur. Het leven bloeit op alle fronten op, woningbouw, werk en kunst en cultuur. De kwetsbare republiek bleek over een enorme veerkracht te beschikken, Berlijn werd het bruisende hart van Europa. Stresemann overleed onverwacht op drie oktober en exact drie weken later stortte de New Yorkse beurs Wall Street volledig in en daar Duitsland met veel financiële steun van de Verenigde Staten aan het heropbouwen was nam het de democratie mee de afgrond in. Immense werkloosheid en armoede volgde. Deze ‘Grote Depressie’ veranderde alles, de Weimarrepubliek was nog steeds wankel ondanks alle stormen die zij had doorstaan. In het derde deel vanaf 1930 neemt Dassen je mee in hoe het zover heeft kunnen komen dat Hitler aan de macht kwam op 30-01-1933 en hoe dit beslist niet noodzakelijk had hoeven zijn. Hitler had in 1928 nog geen drie procent van de stemmen gekregen. In juli 1932 werden hij wel de grootste partij, echter in november 1932 was hij alweer op zijn retour. Paul van Hindenburg de Rijkspresident van 1925 heeft in al die jaren een kwalijke rol gespeeld zoals Dassen goed laat zien. Hij wilde persé de SPD buiten de regering houden en behorend tot de conservatieve, (extreem) rechtse elite spande hij samen met Franz von Papen die de Pruisische democratie, die tot dan een geweldige steun voor de Weimar was geweest, buiten werking door een machtsovername te plegen met steun van Hindenburg en het beruchte artikel 48 uit de grondwet. Dassen laat helder zien Hitler was niet noodzakelijk geweest en toont tegelijkertijd de altijd aanwezige kwetsbaarheid van de democratie aan.