Daar ademt en beweegt Europa

We gingen een fietstocht (sans electrique) van ruim tweeduizend kilometer en daar ik boek lezen via een apparaat niet fijn vind en het gewicht wat je mee moet trappen zoveel mogelijk trachtte te beperken zag ik op een moment Geert Mak’s ‘In Europa – reizen door de twintigste eeuw’ in een kringloop liggen in Dwarsligger formaat, 1584 pagina’s. Dit moest genoeg zijn. Daar ik dit boek, die uitkwam in 2004, lang geleden al eens gelezen had zou het voor mij een hernieuwde en andere kijk op ervaring worden. Wanneer je de omvangrijke notenapparaat en gebruikte literatuur ervan aftrekt blijven er 1486 pagina’s over en wat mij nu opviel is dat Mak het vooral heeft over de eerste helft van de twintigste eeuw, bijna elfhonderd pagina’s. Je ervaart als lezer dat hij moeite heeft om deze periode af te sluiten of compacter te beschrijven. Hoe verder de geschiedenis in het verleden ligt, hoe meer afstand, hoe beter het zicht wordt en het her verteld kan worden. De laatste vijftig jaar lijkt Mak is toch ietwat makkelijk van af te maken waarin zeker voor West-Europa essentiële ontwikkelingen plaatsvonden denken aan de vele terreurorganisaties in diverse landen, de dictaturen die verdwenen en de opkomende individualisering en daarmee samenhangende vrijheid, de club van Rome. Hoe Rusland Oost-Europa bezette en invallen deed om de daar ontstane democratisering de nek om te draaien. Het komt er bekaaid af. De vraag willen beantwoorden waar de buitengrens van Europa ligt maakt helder dat er ooit geen grenzen bestonden en dat aan grenzen vele samensmeltingen plaatsvinden. De mensen die Mak ontmoet en interviewt blijven boeien en geven nog steeds een goed zicht op hoe mensen hun leven en de omstandigheden waarin ervaarden, waarna je weerom keert in de omgevallen boekenkasten die mak ten berde brengt wat je soms doet duizelen van hoe kan iemand in één leven zoveel tot zich nemen? Mak tipt veel zaken aan die zich nu nog sterker opdringen, Rusland die zich niet erkent voelt, het rechts extremisme, het nationalisme, het anti-Europa sentiment, hij zit min of meer op de toekomstige ontwikkeling en geeft in zijn epiloog nadrukkelijk weer wanneer de Europese landen niet in staat zullen zijn om tot een echte eenwording te komen met een gemeenschappelijke politieke, culturele en democratische waarden binnen een gezamenlijke rechtsstatelijkheid en misschien wel een Europese leger – de laatste twee zijn van mij – en de nationale belangen steeds weer sterker worden zou deze gedoemd zijn te mislukken. Misschien moet ik met de tijd ‘Grote verwachtingen’ ook eens herlezen. Een leeservaring met veel herkenningspunten, die blijven boeien, je meenemen, je tot gedachten verleiden en soms leiden tot langdraderigheid door het herhalen van het reeds bekende.