Een literaire thriller met weinig spanning

Matti Y. Joensuu (1948-2011 Finland) werkte als rechercheur bij de politie in Helsinki. Na een korte onderbreking als journalist voor een avondkrant, keerde hij terug bij de politie, waar hij tot 2006 gewerkt heeft. Hij had als auteur al naam gemaakt met de serie over inspecteur Timo Harjunpää, die tussen 1976 en 1993 verschenen is. Veel van zijn boeken zijn verfilmd of bewerkt voor televisieseries. Hij ontving diverse literaire prijzen waaronder in 1982 de Finse Staatsprijs voor Literatuur. Zijn boeken zijn in dertien landen vertaald. De ijzeren kamer is zijn laatste boek. Joensuu is op 4 december 2011 in zijn huis te Valkeakoski overleden.

Op een warme zomerdag onderzoekt inspecteur Timo Harjunpää de wiegendood van een pasgeborene. De ouders zijn ontroostbaar en samen met de crisisdienst krijgt de politie de situatie nauwelijks onder controle. Als blijkt dat de vader Harjunpää uit zijn verleden kent en hem de Engel des Doods noemt, ontstaat er een ongemakkelijke situatie omdat de inspecteur zich de zaken, waaraan de jonge vader refereert, niet direct kan herinneren. Terwijl ze wachten op de begrafenisondernemer krijgt de inspecteur een oproep om naar een oude wijk in Helsinki te komen, waar het lichaam is gevonden van een oudere vrouw, die al enige dagen dood ligt in haar chique appartement. Op het eerste oog lijkt er niets verdachts aan haar overlijden en gaat de politie uit van een natuurlijke dood totdat de technische recherche zaken aan het lichaam ontdekt, die onmiskenbaar duiden op een misdrijf. Wanneer er kort daarna nog een vrouw onder dezelfde omstandigheden wordt gevonden, en men er voorzichtig vanuit gaat dat dit wel eens het werk kan zijn van een seriemoordenaar, openen Harjunpää en zijn team de jacht op de dader. De inspecteur raakt aanvankelijk zeer gefrustreerd omdat ze door gebrek aan aanwijzingen compleet in het duister tasten, tot ze na DNA-onderzoek eindelijk een aanknopingspunt in handen krijgen. Ze raken verzeild in de wereld van betaalde seks en nadat ze een man hebben opgepakt, die naast zijn beroep als masseur ook zijn diensten aanbiedt als gigolo, menen ze de moordenaar te hebben gevonden.

Uit menswaardig oogpunt en begrip voor de dwalingen van de geest, laat Joensuu zijn inspecteur spreken vanuit het hart van de mens Harjunpää die, na jarenlange ervaring bij de politie, zich niet heeft laten afstompen door de vele zedenzaken die hij behandeld heeft. En net zoals in andere Scandinavische thrillers wordt er naast de uitgebreide beschrijving van daders en slachtoffers, ook veel aandacht besteed aan de privélevens van de politiefunctionarissen. Hierdoor zou De ijzeren kamer een extra dimensie moeten krijgen net zoals bij veel andere Scandinavische thrillers gebruikelijk is: een groot aantal levensechte personages die figureren in een waanzinnig spannende en goed uitgewerkte plot. Helaas is de plot van De ijzeren kamer flinterdun gesneden, waardoor de verhaallijn meer ten dienste staat van de literaire hoogstandjes dan andersom. Fans van Joensuu zullen direct zijn stijl uit zijn eerdere boeken herkennen, en zullen dan ook dit boek met veel smaak tot zich nemen. Maar als je deze thriller op zichzelf leest, zul je teleurgesteld zijn door de matige spanning waarmee het verhaal is opgebouwd. Het mogelijke daderprofiel, dat in het begin zorgvuldig is opgebouwd en beschreven, houdt een belofte in die op het einde niet als een verrassing wordt ingelost. Hoewel de auteur getracht heeft de cirkel rond en sluitend te maken, kwam dit nogal gekunsteld over.
Waarom is dit boek dan toch de moeite van lezen waard — ook al bestaat soms de neiging tot doorbladeren? Voornamelijk vanwege de ademloos mooie beschrijvingen van de omgeving en de fijnzinnige karakterschetsen van de personages. Zonder een woord te veel, lijken deze zo aan je voorbij te trekken: tragisch zonder een enkele overdreven snik, vrolijk zonder een enkele gemaakte lach. Daarnaast is het een grote verdienste van de auteur dat hij — in zijn observerende en analyserende rol — zich nergens tot een waardeoordeel heeft laten verleiden.

Ondanks dat de spanning hier en daar wat te wensen overlaat, is dit boek zeker sterrenwaardig op literair thrillergebied. Voorts mag de auteur vereeuwigd worden voor zijn humane visie op, en zijn mededogen voor, de mens die leeft aan de zelfkant van de samenleving.

RIP Matti Y. Joensuu!