Economie volgens een vrijzinnig marxist

Yanis Varoufakis is een zeer gewaardeerd econoom, die aan diverse grote universiteiten heeft gedoceerd. Zijn specialiteit is de speltheorie. Als econoom noemt hij zich vrijzinnig marxist. Inmiddels heeft hij een korte loopbaan als minister van financiën van Griekenland achter de rug. Vooral door deze functie is hij wereldberoemd geworden als onbuigzaam politicus die een ramkoers heeft gevolgd ten opzichte van diverse instituties en politici van andere EU-landen.

In het boek De economie zoals uitgelegd aan zijn dochter heeft hij zijn gedachten over economie willen overbrengen op zodanige wijze dat deze vorm van wetenschap de interesse zou kunnen opwekken van die dochter, die hij zelf omschrijft als een recalcitrante tiener. Hij doet dat in acht korte hoofdstukken die elk een afgerond geheel zijn, maar waarbij hij wel regelmatig verwijst naar teksten uit andere hoofdstukken.

Het begint met het ontstaan van economie. Volgens zijn inzichten was het allereerste begin daarvan dat er ruilhandel ontstond van goederen waarvan de ene persoon een overschot had en een ander een tekort. Om elkaar niet tekort te doen werd op primitieve wijze geregistreerd wat de partijen wederzijds aan elkaar verschuldigd waren. Hiervoor was wel een waardemiddel nodig, het begin van geld. Dit ging goed totdat handelaren zich hiermee gingen bemoeien die winsten wilden behalen en daarmee de ruilverhoudingen verstoorden.

In andere hoofdstukken laat Varoufakis zien tot welke ongewenste gevolgen dit heeft geleid. Zo legt hij haarfijn en op simpele wijze uit hoe staatsschulden zijn ontstaan en wat daarvan de achterliggende gedachte is. Hetzelfde geldt voor het ontstaan van het primaat van de ruilwaarde ten koste van de belevingswaarde van goederen. Deze methode hanteert hij ook voor de ongewenste gevolgen daarvan, zoals de onvermijdelijkheid van economische crises, oorlogen, milieuvervuiling en uitputting van natuurlijke hulpbronnen.

Het boek geeft mooi weer hoe eenvoudig economische principes in elkaar kunnen steken, maar dat de mens door winstbejag en behoefte aan macht er iets ongelooflijk ingewikkelds van heeft weten te maken met desastreuze gevolgen voor de kernwaarden waaraan de samenleving in zijn ogen zou moeten voldoen. Het bijzondere is dat je gedurende het lezen steeds meer overtuigd raakt van de waarde van zijn opvattingen. De wereld zou zo mooi en vredig kunnen zijn als de mens minder geneigd zou zijn om altijd maar meer te willen, zeker ten opzichte van anderen. Nobele gedachten, mooie praatjes, maar wat zijn deze waard in het besef dat hijzelf een leven leidt in relatieve rijkdom?

Zijn verhaal vertelt hij heel overtuigend. Het zou niet verrassend zijn als hij zijn dochter inderdaad enthousiast heeft kunnen maken voor economie. Op sommige momenten slaat hij helaas door in zijn toonzetting en stelligheid. Van overtuigend wordt het dan heel belerend, je kunt het geheven vingertje zo voor je zien. Het grootste probleem van zijn visie op de economie is de kloof met de realiteit. Het kost weinig moeite om te erkennen dat zijn visie vaak interessante en geloofwaardige standpunten bevat en dat hij op veel punten simpelweg het gelijk aan zijn zijde heeft. Maar er is een welhaast onoverbrugbare kloof tussen gelijk hebben en gelijk krijgen. Hoezeer hij op een aantal punten ook gelijk heeft, hij zal het niet krijgen, domweg omdat de economische realiteit zo is dat economische en politieke machthebbers te groot en te krachtig zijn geworden en zijn gelijk niet willen en zullen erkennen.

Het beeld dat beklijft is dat van iemand die vecht tegen de bierkaai en dat zijn hele leven vol overtuiging zal blijven doen. De waarde van dit boek is dat Varoufakis heeft laten zien dat hij wel degelijk veel begrip heeft van economie en dit helder en overtuigend weet over te brengen.