Levendige familiekroniek in historische context

Een familiegeschiedenis: zo luidt de ondertitel van De levens van Jan Six. Dat is enerzijds terecht, anderzijds doet dat het werk van Geert Mak tekort. Het is veel meer dan dat. Het schetst ook een beeld van de politieke ontwikkelingen door de eeuwen heen, van de ontwikkeling van Amsterdam, van zaken als industrialisering en vrouwenemancipatie en nog veel meer.  

De tijd na de middeleeuwen kenmerkt zich door grote onrust, veel grote en kleine oorlogen en religieuze twisten. De oorspronkelijk Franse familie Six verlaat het noorden van Frankrijk op de vlucht voor de Engelsen. Religieuze twisten deden hen besluiten zich weer te verplaatsen. Een deel van de familie verhuisde naar Amsterdam, een toen nog kleine, grauwe, vieze stad die in de zomer nauwelijks bewoonbaar was door de stank van de grachten.  

Zij hadden het tij en hun ondernemende karakter mee. De lakenhandel en –ververij werd in de Gouden Eeuw een bloeiende industrie. Het ondernemende karakter van de vrouw van de eerste Amsterdamse Jan (Jean) Six, Anna Wijmer, was minstens zo belangrijk. Gelden werden belegd in grond, een gouden greep in een tijdperk waarin de waarde daarvan heel snel opliep. Gepaard aan een relatief zuinige levensstijl legde dat de basis voor een grote rijkdom waar de nazaten nog eeuwen lang op konden teren.  

Het was een familie met heel eigen tradities. Zo werd elke eerstgeboren zoon Jan genoemd waardoor je aan de hand van de personen met die naam een familiegeschiedenis kunt schetsen die tot in het heden doorloopt. Geert Mak doet dat op voortreffelijke wijze. In het algemeen weet hij zich te beperken tot vooral Jan Six, elk in zijn eigen tijd, en tot de kleine kring van mensen daar dicht omheen. Vakkundig mijdt hij de valkuil om te breed uit te waaieren en een onleesbare brij te maken van een familiegeschiedenis die verschillende eeuwen beslaat.  

De familie leeft in een tamelijk besloten wereld die bestaat uit de eigen familie en andere bestuurders en aristocraten. Vanaf het begin zijn beroemde en bekende mensen daar onderdeel van, zoals Rembrandt, Antoni van Leeuwenhoek en andere kunstenaars, wetenschappers, lokale bestuurders en staatslieden. Die beslotenheid heeft voordelen. Het familiekapitaal is overzichtelijk te beheren en kan daardoor in stand blijven. Als het even wat minder gaat, zoals rond de Napoleontische tijd, dan lukt het altijd weer om door een uitgekiende huwelijkstactiek het verloren terrein terug te winnen.  

Er zijn ook nadelen, hoewel de diverse Sixen daar weinig oog voor hadden. De wereld buiten de besloten kring is hen vooral vreemd. Verschillende ontwikkelingen, zoals politieke en emancipatorische, zien zij laat aankomen. Hun gedrag en levenshouding doet daardoor nogal archaïsch aan. Voor degenen die het programma Hoe heurt het eigenlijk van Jort Kelder kennen is het een feest der herkenning.  

De personen en de verhalen in De levens van Jan Six worden prachtig tot leven gebracht. Geert Mak heeft toegang gekregen tot voorheen besloten archieven en maakt geregeld gebruik van parafernalia zoals de handschoen van een bruid, persoonlijke aantekeningen en recepten. Het kleinere verhaal. Een grote verdienste van dit werk is dat Mak dit telkens soepel in de context weet te plaatsen van de wereld daarbuiten, het grotere verhaal.  

De levens van Jan Six lopen door tot in het heden. Mak besteedt vooral veel aandacht aan de 17e en de 18e eeuw, dan volgt een periode waarover blijkbaar wat minder valt te vertellen die doorloopt tot in de 20e eeuw. De laatste periode die uitgebreid wordt beschreven is de rol van de familie in de tweede wereldoorlog. Het draait daarbij vooral om Piet Six, een gesloten man die een leidende rol in het verzet heeft gehad.

De levens van Jan Six is een fascinerende kroniek. Het schetst een goed en levendig beeld van de familie en de wereld daarbuiten door de eeuwen heen. Degenen die meer willen weten van de Nederlandse geschiedenis vanaf de middeleeuwen tot het heden kunnen niet om dit werk heen.