Prachtige schets van cultuurverandering in Nederland
Het kan niemand ontgaan dat vooral de jongere mensen vrijwel permanent, soms op het obsessieve af, met smartphones in de weer zijn. Ondanks dat het haast niet meer uit het dagelijks leven is weg te denken bestaat het fenomeen smartphone pas sinds 2007. De vraag kan gesteld worden of dergelijke snelle veranderingen in het doen en laten van de mens iets is van de laatste decennia of dat dat verschijnsel al langer bestaat. In zijn boek De nieuwe mens, met als ondertitel De culturele revolutie in Nederland rond 1900, beantwoordt de emeritus-hoogleraar Architectuur- en Stedenbouwgeschiedenis, Auke van der Woud, indirect deze vraag.
Hij voert ons terug naar het midden van de negentiende eeuw. De welvaart was destijds niet hoog, de mensen waren vooral op overleven gericht, het blikveld was beperkt en ging veelal niet verder dan de eigen omgeving. Mede ingegeven door de industriële revolutie steeg in de tweede helft van de negentiende eeuw de welvaart spectaculair. De gevolgen voor de houding van de mens zijn achteraf gezien enorm geweest. Voordien waren immateriële en geestelijke waarden de norm, doch langzaam maar zeker ging de mens anders naar de wereld kijken. De toegenomen welvaart en de technologische mogelijkheden boden de mens het uitzicht op andere prikkels, andere behoeften die bevredigd moesten en konden worden. De eerste verschijningsvormen die daarvan het bewijs leveren zijn het ontstaan van nieuwigheden als panorama’s en panopticums, en enige tijd later de bioscopen. De houding van de mens werd steeds meer bepaald door dergelijke visuele prikkels. De wereld werd groter, het blikveld werd verruimd. De mensen werden aangetrokken door alle mogelijkheden die de grotere wereld te bieden had, die aantrekkingskracht daarvan bleek onweerstaanbaar.
De invloed op de cultuur was groot. De nieuwe ontwikkelingen, zoals theaters, horeca- en winkelconcepten, deden zich als eerste voor in de steden. De aanzuigende werking van de steden bleek enorm sterk. Het inwonertal van een stad als Rotterdam verdrievoudigde binnen een paar decennia. Dit had gevolgen voor de stedenbouwkundige architectuur. Het straatbeeld veranderde, woningen werden steeds eenvormiger en in serie gebouwd. De steden verloren een deel van hun karakter. Een ander effect had dat op de landschapsarchitectuur. Niet alleen liep het platteland leeg, ook de gevolgen voor kleinschalige landbouw en het daardoor verbrokkelde landschap waren enorm. Landerijen werden groter, de diversiteit nam af, het landschap werd eenvormiger.
In het tweede en derde deel plaatst de auteur de veranderende interesses van de mens in filosofisch en religieus perspectief. Het religieuze gedrag veranderde. Tot aan het midden van de negentiende eeuw waren kerkelijke instituties haast onneembare vestingen. Dit veranderde langzaam maar zeker. De behoefte aan religie nam langzaam af, de robuustheid van de kerkelijke bastions ging haarscheurtjes vertonen. Het afbrokkelen van het gezag van de kerk is nog even gestuit, vermoedelijk hebben de wereldoorlogen een remmende werking gehad, maar is sinds de jaren zestig in onstuitbaar tempo weer voortgezet.
Auke van der Woud heeft er in De nieuwe mens voor gekozen om deze ontwikkelingen te beschrijven tot aan het begin van de twintigste eeuw. De veranderingen in de laatste decennia lijken nog te vers om deze nu al in perspectief te plaatsen. De keuze om deze beschrijving van de ontwikkelingen te stoppen rondom het uitbreken van de eerste wereldoorlog is daardoor heel goed te billijken.
De nieuwe mens is een uitstekend geschreven en goed gedocumenteerd boek. De auteur weet met een levendige schrijfstijl en door gebruikmaking van zeer interessante voorbeelden de materie tot leven te laten komen. De prachtige foto’s die voorafgaan aan elk hoofdstuk dragen daar in niet geringe mate aan bij.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van
Gesponsord
Wanneer zijn ploeg vastloopt door een reusachtig bot, gaat Boer Boris samen met Berend en Sam op onderzoek uit. Van welk dier zou dit bot kunnen zijn? Een cavia? Een marmot?
Marie zit op de beste school van de wereld met de allerliefste juf. Als haar klas uitgenodigd wordt om een week te ruilen met een andere klas, logeert Marie zelfs in een villa met zwembad en paarden.
De TikToks die geheimen van leerlingen én docenten onthullen, zijn enorm populair op Lauries school. Maar is het wel echt ongeluk als een meisje uit een van de sappigste TikToks om het leven komt?
Met zeven sleutels kan een bont gezelschap reizigers de schat van de meedogenloze Roverkoning in handen krijgen, als ze langs de zeven bewakers kunnen komen.
Noura leeft met een groot geheim – haar moeder mag absoluut niet ontdekken dat ze bij volle maan in een weerwolf verandert. En dan is er nog dat andere grote geheim ...
Als het afbrokkelende gebouw van Brams middelbare school wordt gesloten, moet hij ergens anders heen dan zijn beste vriend, Theo Thorbecke. Kunnen ze de school nog redden?
De kikkertjes maken weer met veel plezier en humor hun stripboeken. Met hun opbrengsten kunnen ze snoep kopen. Of kunnen ze het beter samen aan iets anders besteden?
Waakgorgel Jukko vertelt de Waakgorgeltjes-in-Opleiding en Melle dat er boven de poolcirkel een groot leger Brutelaars oprukt. De verdedigende Gorgels vallen allemaal in slaap.
Drie tieners bekennen de moord op Mirza. Alle drie hebben ze een motief, maar slechts een van hen is de dader. Wie viel Mirza aan op het feest? Wie is de mystery guest?
Er is een landelijke internetstoring en nu kunnen Quinn en Aaron geen huiswerk maken. Ze moeten een voldoende halen, anders moeten ze stoppen met hun videokanaal.
Een ode aan de allesoverstijgende kracht van vrouwenvriendschap en een intiem portret dat een nooit eerder getoonde kant van Marilyn Monroe laat zien.
Als haar vader haar herinneringen vertelt die niet rijmen met de geschiedenis zoals zij die kent, gaat Olga twijfelen over haar achtergrond.
Dit is het sensationele verslag van hoe Red Bull luidruchtig de Formule 1-wereld instapte en steeds succesvoller werd om uiteindelijk de sport te domineren met Max Verstappen.
Twee advocaten, de een wit, de ander zwart, proberen hun ten onrechte beschuldigde zwarte verdachte van de doodstraf te redden.
Tijdens een roerige debatavond aan de universiteit in Kiev verklaart Dani's jeugdvriend Pavel dat het socialisme dood is. Wanneer Pavel vervolgens verdwijnt, gaat Dani naar hem op zoek.
Journalist Gina deed jarenlang verslag van oorlogen over de hele wereld, maar sinds kort is ze correspondent in Rome. Na een zwoele zomeravond belandt ze in bed met haar jeugdvriend Okke.
Wanneer Poppy anonieme brieven ontvangt, betrokken is bij een ongeval en verrast wordt door een groot geldbedrag, wordt haar veerkracht zwaar op de proef gesteld.
Schrijfster Keet ontdekt dat de eigenaresse van een sjofele strandtent waar ze graag komt, illegaal onderdak biedt aan een groepje jongeren.
Bruce Cable, de extravagante boekhandelaar die zijn winkel bestiert op Camino Island, en de groep schrijvers die hij om zich heen heeft verzameld staan voor een nieuwe uitdaging.
Tanya, een Britse exchange student, komt een jaar lang in het gezin van Natalie en Matt wonen in hun luxe huis in Los Angeles. Ze begint steeds meer te lijken op hun overleden dochter Anabel.
Wanneer haar buurvrouw Kira dood wordt aangetroffen denkt iedereen aan zelfmoord. Maar Nancy is ervan overtuigd dat er kwade opzet is.
Amsterdam, 1824. In de kinderkolonie heerst een hard regime van tucht en discipline. Samen maken Karel en Lize een plan: proberen te ontsnappen uit Veenhuizen ...
Cornelisse en Wertheim selecteerden de mooiste en indrukwekkendste verhalen uit 12,5 jaar Echt gebeurd. Ook op papier beklijven deze verhalen. Een feest om te lezen!
Het team is een oude sekte op het spoor als plotseling de cold case roodgloeiend wordt: een jonge vrouw is sinds een paar dagen spoorloos verdwenen...
Pim Franssen beschrijft zijn reis vol beproevingen van twee jaar en twee dagen door 26 Afrikaanse landen in een oude Land Cruiser.
Over vergeving, spijt hebben van altijd maar doorgaan, het plezier van simpel leven en de kracht die schuilt in gewoon geluk.
Op Ivy's safari’s worden dieren alleen gefotografeerd. Ze stuit daarbij op verzet van de andere witte jagers, maar ze zet vastberaden door.
De zeventigjarige Cecilia kijkt ernaar uit de zomer ongestoord aan de kust door te brengen. Dit plan wordt echter verstoord als ze een onverwachte gast aantreft.
Met zijn kenmerkende opgerolde sokken, zijn taaiheid en wilskracht hoort Søren Lerby bij de absolute boegbeelden van het voetbal.
Als de jonge Ned Maddstone zich na een uit de hand gelopen grap op school plots in een streng bewaakte gevangenis bevindt, ziet de toekomst er veel minder rooskleurig uit.
Als je het lastig vindt om je gewoontes te veranderen, ligt dat niet aan jou. Slechte gewoontes blijf je herhalen, omdat je de verkeerde methode gebruikt.
Miljardair Georg zoekt hulp bij zijn vriend Joe Carling, voor zijn spoorloos verdwenen kleinzoon en enige erfgenaam. Iemand heeft er baat bij heeft als Filip nooit gevonden wordt …
Dumoulin wordt geconfronteerd met plekken waar nederlagen, crashes en rivalen een voedingsbodem bleken voor twijfels, frustraties en onzekerheden.
Het jaar van Gwen van Poorten varieerde van paddoceremonies tot botox, van met je partner naar Burning Man en je daar verloven tot het verbreken van die verloving.
Qmusic-dj en brandweerman Tom geeft aan de hand van heftige, verdrietige, leuke en soms idiote verhalen een eerlijk en inzichtelijk beeld van het leven van een brandweerman.
