Prachtige schets van cultuurverandering in Nederland
Het kan niemand ontgaan dat vooral de jongere mensen vrijwel permanent, soms op het obsessieve af, met smartphones in de weer zijn. Ondanks dat het haast niet meer uit het dagelijks leven is weg te denken bestaat het fenomeen smartphone pas sinds 2007. De vraag kan gesteld worden of dergelijke snelle veranderingen in het doen en laten van de mens iets is van de laatste decennia of dat dat verschijnsel al langer bestaat. In zijn boek De nieuwe mens, met als ondertitel De culturele revolutie in Nederland rond 1900, beantwoordt de emeritus-hoogleraar Architectuur- en Stedenbouwgeschiedenis, Auke van der Woud, indirect deze vraag.
Hij voert ons terug naar het midden van de negentiende eeuw. De welvaart was destijds niet hoog, de mensen waren vooral op overleven gericht, het blikveld was beperkt en ging veelal niet verder dan de eigen omgeving. Mede ingegeven door de industriële revolutie steeg in de tweede helft van de negentiende eeuw de welvaart spectaculair. De gevolgen voor de houding van de mens zijn achteraf gezien enorm geweest. Voordien waren immateriële en geestelijke waarden de norm, doch langzaam maar zeker ging de mens anders naar de wereld kijken. De toegenomen welvaart en de technologische mogelijkheden boden de mens het uitzicht op andere prikkels, andere behoeften die bevredigd moesten en konden worden. De eerste verschijningsvormen die daarvan het bewijs leveren zijn het ontstaan van nieuwigheden als panorama’s en panopticums, en enige tijd later de bioscopen. De houding van de mens werd steeds meer bepaald door dergelijke visuele prikkels. De wereld werd groter, het blikveld werd verruimd. De mensen werden aangetrokken door alle mogelijkheden die de grotere wereld te bieden had, die aantrekkingskracht daarvan bleek onweerstaanbaar.
De invloed op de cultuur was groot. De nieuwe ontwikkelingen, zoals theaters, horeca- en winkelconcepten, deden zich als eerste voor in de steden. De aanzuigende werking van de steden bleek enorm sterk. Het inwonertal van een stad als Rotterdam verdrievoudigde binnen een paar decennia. Dit had gevolgen voor de stedenbouwkundige architectuur. Het straatbeeld veranderde, woningen werden steeds eenvormiger en in serie gebouwd. De steden verloren een deel van hun karakter. Een ander effect had dat op de landschapsarchitectuur. Niet alleen liep het platteland leeg, ook de gevolgen voor kleinschalige landbouw en het daardoor verbrokkelde landschap waren enorm. Landerijen werden groter, de diversiteit nam af, het landschap werd eenvormiger.
In het tweede en derde deel plaatst de auteur de veranderende interesses van de mens in filosofisch en religieus perspectief. Het religieuze gedrag veranderde. Tot aan het midden van de negentiende eeuw waren kerkelijke instituties haast onneembare vestingen. Dit veranderde langzaam maar zeker. De behoefte aan religie nam langzaam af, de robuustheid van de kerkelijke bastions ging haarscheurtjes vertonen. Het afbrokkelen van het gezag van de kerk is nog even gestuit, vermoedelijk hebben de wereldoorlogen een remmende werking gehad, maar is sinds de jaren zestig in onstuitbaar tempo weer voortgezet.
Auke van der Woud heeft er in De nieuwe mens voor gekozen om deze ontwikkelingen te beschrijven tot aan het begin van de twintigste eeuw. De veranderingen in de laatste decennia lijken nog te vers om deze nu al in perspectief te plaatsen. De keuze om deze beschrijving van de ontwikkelingen te stoppen rondom het uitbreken van de eerste wereldoorlog is daardoor heel goed te billijken.
De nieuwe mens is een uitstekend geschreven en goed gedocumenteerd boek. De auteur weet met een levendige schrijfstijl en door gebruikmaking van zeer interessante voorbeelden de materie tot leven te laten komen. De prachtige foto’s die voorafgaan aan elk hoofdstuk dragen daar in niet geringe mate aan bij.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van
Gesponsord
Een diepgravend onderzoek naar de meest mysterieuze politieke moord van de 20e eeuw, die op de Amerikaanse president John F. Kennedy.
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
