Magnifiek schimmenspel

George Saunders (1958) kun je niet betichten van een gebrek aan lef. Hij heeft een grote reputatie opgebouwd als schrijver van korte verhalen en van kinderboeken. Hij heeft talloze prijzen gewonnen en is door het toonaangevende TIME opgenomen in de lijst van honderd invloedrijkste personen ter wereld. Als je dan een roman uitbrengt die in alle opzichten afwijkt van wat gangbaar is, loop je het risico je hand te overspelen en van je voetstuk te donderen. Hij heeft gegokt en gewonnen; Lincoln in de bardo is een glorieus romandebuut en het is inmiddels bekroond met de prestigieuze Man Booker Prize.

De bardo is een overgangstoestand tussen leven en dood. Het Tibetaans boeddhisme kent zes varianten. De variant van de tussenstaat van het stervensproces is de variant die het dichtste in de buurt lijkt te komen van de toestand die in Lincoln in de bardo wordt beschreven.

Het is februari 1862. Terwijl de president van de Verenigde Staten gastheer is van een feestelijke bijeenkomst ligt zijn elfjarige zoon ziek in bed. De toestand van deze Willie verslechtert snel. Hij overlijdt, plotseling. Kort daarop wordt hij bijgezet in een marmeren crypte op een begraafplaats. Aldaar wordt zijn geest verwelkomd door andere geesten, schimmen van mensen die het stoffelijke bestaan achter zich hebben gelaten maar zich verweren tegen het definitieve afscheid van het leven.

De belangrijkste 'personages' zijn een man die overlijdt tijdens de eerste vrijpartij met de vrouw die al jarenlang zijn echtgenote is. De tweede is een homoseksueel voor wie de schaamte voor zijn geaardheid hem te veel wordt en die de hand aan zichzelf slaat. De derde is een dominee die al een glimp heeft opgevangen van wat hem na de overgang te wachten staat, en zich daarom tot het uiterste verzet tegen de laatste stap. Er zijn vele anderen met een minder prominente rol. Als de president het kerkhof bezoekt zorgt dat voor consternatie. De schimmen krijgen een sprankje hoop, de mogelijkheid op een terugkeer. Het verzet tegen die overgang is datgene wat de schimmen bindt. Het is de ontkenning van hun toestand, die zij verwoorden door een grafkist een krankenkist te noemen. Alsof herstel mogelijk zou zijn. Het is een voortdurende strijd tegen de engelachtige wezens die hun zielen komen halen.

Dit is op zichzelf al opmerkelijk genoeg. Saunders laat het daar niet bij. Hij speelt een gedurfd spel met de vorm. Veel korte hoofdstukken die nogal van elkaar verschillen en in een ogenschijnlijk lukrake afwisseling aan de lezer worden gepresenteerd. De meeste hoofdstukken bevatten (flarden van) gesprekken tussen de schimmen. Je komt een en ander te weten over hun geschiedenis, je beleeft de opwinding mee als de president zich bij nacht en ontij op het kerkhof vertoont, je voelt het verzet tegen het definitieve doch onvermijdelijke. Het zorgt voor een kakofonie van stemmen van mensen van allerlei allooi, van platvloers tot deftig, van grofgebekt tot fijnbesnaard. Deze hoofdstukken worden afgewisseld met fragmenten uit krantenberichten over president Lincoln. Zijdelings krijg je een en ander mee over de bloederige burgeroorlog en de visie van de goegemeente op de houding van deze president. Andere hoofdstukken beschrijven hoe het de jonge Willie in de aanloop naar zijn overlijden is vergaan en de gevolgen daarvan op de gemoedstoestand van vader.

Lincoln in de bardo is een verhaal dat op zich al prachtig is. Maar het is nog veel meer. De verhalen van de belangrijkste schimmen geven een goed beeld van die periode. En dan zijn er nog de vele miniatuurtjes, de kleine verhalen van andere schimmen, die heel compact zijn en tegelijk heel vol. In een paar alinea’s is een verhaal van een heel leven samengebald, passages waarin Saunders laat zien waarop zijn reputatie als schrijver van korte verhalen is gestoeld.

Lincoln in de bardo is een verduiveld lastig boek om in thuis te geraken. Het lijkt in geen enkel opzicht op een doorsnee roman. Lezing ervan vergt doorzettingsvermogen, maar de beloning mag er zijn. Vorm en inhoud zijn perfect in balans, de stijl is geweldig, het lef van de auteur verdient veel lof. Lincoln in de bardo is fenomenaal goed. Een boek van uitzonderlijke klasse!