Respect voor forensisch onderzoek!

Als je een boek van Val McDermid in handen krijgt, verwacht je een goed geschreven thriller met een grote kans dat forensisch onderzoek daarin een belangrijke rol speelt.
Het idee van haar uitgever om een boek te schrijven over het werk van forensisch specialisten wekte de vroegere journalist in haar weer tot leven. Sporen van misdaad is de weerslag van een jarenlang project waarin zij met forensisch onderzoekers in allerlei disciplines heeft gesproken en die haar een kijkje in de keuken hebben gegeven.

Het boek is opgebouwd uit twaalf hoofdstukken, die los van elkaar zijn te lezen en waarin steeds dezelfde elementen voorkomen. In elk hoofdstuk wordt een discipline belicht, zoals toxicologie, entomologie en gezichtsreconstructie.
Steeds terugkerende elementen zijn de ontstaansgeschiedenis van de verschillende specialismen, een korte uitleg op wat deze inhouden, veelal aan de hand van gesprekken met vooraanstaande onderzoekers, en de enorme ontwikkeling die het vak in de laatste decennia heeft doorgemaakt, vooral door het kunnen gebruiken van computertechnieken. De vaak bekende voorbeelden die McDermid door het hele boek heen gebruikt, zijn zeer illustratief voor wat de verschillende specialismen inhouden.

De toon van het boek is vooral zakelijk en niet al te technisch. Dat is wel zo prettig want als je je een voorstelling kunt maken van wat de slachtoffers hebben moeten doorstaan en de emoties die het bij de nabestaanden ongetwijfeld heeft opgeroepen, dan zouden de gruwelijke misdaden die in dit boek als voorbeeld dienen voor veel mensen aanleiding zijn tot een of meer verstoorde nachten.  Dat is met thrillers natuurlijk ook mogelijk, maar er is een groot verschil: dit is allemaal echt gebeurd.

De afstandelijkheid waarmee McDermid schrijft, is illustratief voor de professionaliteit van de forensisch onderzoekers. Zij kunnen dat werk alleen maar volhouden als zij een knop kunnen omzetten en hun gevoelens uitschakelen, een bewonderenswaardige prestatie.

Enkele voorbeelden ter illustratie: de beruchte zaak van het vijfjarige meisje van Nulde, van wie de lichaamsdelen verspreid door heel Nederland werden aangetroffen. Een gezichtsreconstructie was de ultieme poging om identificatie van het slachtoffer mogelijk te maken. De missie is wel geslaagd, het meisje werd herkend en de dader is gepakt.

Of neem de man die als enige een aanslag met een granaatwerper heeft overleefd, van zijn zeven kinderen en enkele andere familieleden was weinig meer over. Via DNA-onderzoek is het gelukt om lichamelijke overblijfselen zodanig te ordenen dat er toch een mogelijkheid werd geboden tot een vorm van afscheid nemen en herdenken.

Dit zijn zaken die je bevattingsvermogen te boven gaan maar waarmee de forensisch specialisten te maken krijgen, werk dat zij alleen maar kunnen verrichten als de emotie is uitgeschakeld.

Toch zitten er aspecten aan dit werk waar de auteur met een grote boog omheen loopt. Hoe ver moet je als forensisch onderzoeker gaan? Moet je honderden honden doden om de werking van gif in al zijn facetten te leren kennen? Hoe ethisch is het om honderden konijnen dood te knuppelen om de verspreiding van bloedsporen te leren kennen? Moet je bij het afgraven van een vallei duizenden bomen kappen om te zoeken naar botresten van mensen die al enkele decennia geleden zijn verdwenen?

Moeilijke vragen waarover ethici en filosofen zich al sinds mensenheugenis het hoofd breken en waarop niemand een passend antwoord zal vinden. De auteur heeft zich er niet aan gewaagd, en omdat dat niet het doel was van dit boek is dat wel zo begrijpelijk, maar het blijft toch knagen.

Val McDermid is erin geslaagd om smoel te geven aan het werk van forensisch onderzoekers, mensen die in thrillers toch vaak worden neergezet als monomane, solitaire werkers die sociaal beperkt zijn. Zij doet met dit boek recht aan het, vooral geestelijk, ongelooflijk zware werk dat zij verrichten.

Het voorwoord eindigt met de opmerking dat de waarheid onwaarschijnlijker is dan fictie. Een constatering die je na lezing van dit uitstekend gedocumenteerde boek helaas volmondig moet beamen.