Ook een papieren muur is wreed

Een muur tussen de VS en Mexico! Het is een bijna onvoorstelbare gedachte dat die er zou kunnen komen. Vertel me het einde van Valeria Luiselli (1983) gaat over kinderen die geen kant op kunnen. Een muur zou betekenen dat ze onherroepelijk knel komen te zitten tussen hamer en aambeeld. Zonder ontsnappingsmogelijkheid, zonder dat sprankje hoop op een iets betere toekomst..

Wie zijn die vluchtelingen over wie Luiselli het heeft? Kinderen nog, van heel jong tot pubers. In groten getale, tienduizenden per jaar, slaan zij op de vlucht voor de verschrikkingen in hun geboorteland. Zij hebben vaak geen andere keuze. Het alternatief is gedwongen prostitutie of verplicht lidmaatschap van één van de vele extreem gewelddadige bendes en drugskartels. Maak een keuze, zo niet dan ben je af.

Kiezen zij voor vluchten dan zijn er weinig andere mogelijkheden dan La Bestia, de beruchte trein, om hen naar de grens te brengen. En dan moeten zij nog over de grens zien te komen. Zonder hulp van mensensmokkelaars, “coyotes”, is dat vrijwel onmogelijk. Degenen die het op eigen houtje proberen maken grote kans om te sterven in het massagraf dat ook wel grensgebied heet, dat vol ligt met “woestijnbotten”. Eenmaal over de grens moeten zij uit handen zien te blijven van barbaren die ongehinderd op jacht mogen naar illegalen, bij wijze van sportief tijdverdrijf. De beste kans op overleven hebben zij als zij in handen weten te vallen van agenten van Border patrol. Dan wacht de Icebox, mogen zij een paar dagen in een ijskoude bunker verblijven met lotgenoten.

Als dat eenmaal is doorstaan dan gaan zij de papiermolen in. Dat is voor Luiselli de aanleiding om Vertel me het einde te schrijven. Zij is zelf gevlucht en heeft een baantje als tolk bij een immigratierechtbank. De vluchtelingen krijgen veertig vragen voorgelegd die zij zonder hulp van een tolk niet kunnen beantwoorden. Met hulp lukt het vaak ook niet, de vragen zijn zo gesteld dat maar één antwoord mogelijk is. Een verkeerd antwoord betekent vaak uitzetting. Wat moet zo’n kind met vragen als: “Heb je naaste familie in de VS wonen?” Zij hebben vaak iedereen achtergelaten… “Wat is de immigratiestatus van dat familielid?” Onmogelijk te beantwoorden… “Ben je in de land van herkomst ooit in de problemen gekomen?” Ze zijn voor de lol op pad…

De vragen maken wel verhalen los. Verhalen die niet passen binnen de beperkte ruimte die beschikbaar is voor het antwoord. De tolken maken er maar het beste van in afwachting van behandeling door de rechtbank.

Luiselli heeft het een persoonlijk tintje gegeven. Haar eigen verhaal als immigrante is startpunt, ze illustreert het verder met de belevenissen van Manu. De jongen is op de vlucht voor de bendes in zijn geboorteland, criminelen met wapens van Amerikaanse fabrikanten. De bendes zijn onvoorstelbaar wijdvertakt, grensoverschrijdend met tienduizenden leden en zijn zelfs geïnfiltreerd in Amerikaanse scholen. Manu kan ze zelfs daar niet ontlopen, zo merkt hij tot zijn grote schrik. Hij moet weer op de vlucht.

De papieren procedure is bijzonder lastig. Een moeilijk te nemen hindernis. Een extra hindernis is een wet van Obama die immigranten verplicht binnen 21 dagen een advocaat te vinden die (vrijwel) pro deo hun zaak wil bepleiten. Op straffe van uitzetting.

De papieren muur is onzichtbaar maar is misschien wel sterker dan de een betonnen muur. En daardoor misschien wel inhumaner. Zeker in het besef dat de VS boter op het hoofd hebben door foute regimes te steunen, belang hebben bij onrust in hen niet welgezinde landen, wapenfabrikanten schatrijk worden van hun handel en succesvol zijn in het gelobby om hun afzetmarkten intact te houden.

“Vertel mij het einde" zegt het vijfjarige dochtertje aan de auteur als zij weer eens verslag doet van een werkdag. Het antwoord moet zij schuldig blijven. Er is geen einde, het verhaal is nooit af.