Een baken van licht in de duisternis?

Je ziet veel politici die een boek gaan schrijven. Vaak gaat dat over politiek, maar er zijn ook politici die zich aan romans wijden. In Nederland is Jan Terlouw een geslaagd voorbeeld en internationaal is Vaclav Havel.

Els Ampe (1979), fractievoorzitter voor de Open Vld in het Brussels parlement en schepen in de stad Brussel waagt deze stap nu ook. Haar eerste roman heet ‘Aylans Geheim’ met als ondertitel ‘een reis naar democratie’. Ze beschrijft daarin de zoektocht van de Syrische jongen Aylan (de naam is een eerbetoon aan het beeld dat iedereen op het netvlies staat van de vluchtelingencrisis, het jongetje dat in 2015 op strand van het Turkse Bodrum aanspoelde) naar een betere toekomst en vooral naar wie hijzelf eigenlijk is. Het verhaal begint in Maaloula Syrië waar Aylan als oogappel van zijn ouders opgroeit. Zijn moeder is christen, zijn vader moslim en de tienjarig Aylan leeft dus tussen twee werelden in, krijgt een dubbele geloofsopvoeding. Het geloof is min of meer een splijtzwam, want in het Syrië van Assad is het de Baath-partij die de dienst uitmaakt. Die partij predikt ‘unie, vrijheid en socialisme’ maar deze woorden blijken vooral holle frasen. Aylan heeft zijn oma wel iets horen zeggen over democratie, ‘maar die heeft maar 12 jaar bestaan’. Aylan “krijgt op de kalender van zijn vader maar geen plekje. “De moskee, dat was zijn plek. Hij is de oudste zoon, maar hij koos jou moeder.” Dat is de reden dat Aylan met zijn ouders niet in een paleis woont.

De vader van Aylan heeft een geheim dat hij koestert en waarin hij zijn zoon langzaam in inwijdt: verboden boeken die bij Sayenna (die door iedereen als heks gezien wordt) op een geheime plek achter een muur verborgen zijn. De boodschap van Sayenna is: “Je kan de wereld verbeteren, maar je hebt drie zaken nodig: tijd, doorzettingsbermogen en heel veel liefde voor de mens.” Dat wordt een adagium voor Aylan en hij kijkt nu op een andere manier naar haar en zijn vader, als ‘een baken van licht in de diepste duisternis.’ De boeken die hij leest over democratie en economie zijn verboden in het Syrië van Assad waar spionage, verraad en folteringen aan de orde van de dag zijn. Als zijn vader plotseling komt te overlijden wordt de broer van zijn moeder Asir, een Assad-aanhanger, belangrijk. Vanaf dat moment begint Aylan zich echt los te weken van zijn achtergrond. Hij komt in Palmyra in contact met een Belgische ‘toeriste’ op wie hij verliefd wordt, maar die ineens vertrokken is. Hij gaat in Rusland studeren, maar wil naar het vrije België. Als IS opkomt vertrekt Aylan definitief, daarbij gesteund door zijn moeder, die hoopt dat hij elders een beter leven opbouwt. Hij wordt door Asir gedwongen terug te keren naar Syrië, maar blijft in België. Hij vraagt asiel aan, maar ziet dat België ook allerlei democratische beperkingen kent. Hij woont er in een appartement waar Sayenna oorspronkelijk woonde en dat ze aan Aylan gegeven heeft . In België ontdekt hij de liefde, en volgt een confrontatie met professor Kram, een persoon uit zijn verleden.

Maar toch schuurt het in deze roman. Het thema van ‘Aylans geheim’ is de zoektocht naar vrijheid. Allerlei subthema’s als liefde, individualisme, omgaan met verschillende culturen, vertrouwen en wantrouwen, dictatuur versus democratie cirkelen daarom heen. Els Ampe houdt de lezer als het ware een spiegel voor met als boodschap ‘wat zou ik doen als….’
Het bevat tal van onlogische zaken in. Een jongen van een jaar of vijftien die boeken over markteconomie leest? De auteur geeft steeds aan wanneer zich iets afspeelt, maar maakt daarin stevige fouten. Ze heeft het over het begin van de ‘bankencrisis’ en laat zich dat afspelen in 2005. Maar ging Lehman Brothers niet in 2008 failliet? De tentoonstelling ‘Utopia en More’ in Leuven vond in 2016-2017 plaats, maar Lampe laat het plaatsvinden in 2013. Ze erkent dat in het nawoord en doet het af als een anachronisme. Dat lijkt een wat te gemakkelijke verantwoording. Misschien is het nog wel te verantwoorden bij de uitleg van de naam Aylan, de naam van het jongetje op het Turkse strand in 2015. In het boek wordt erover gesproken in 2013, maar de naam ‘Aylan’, het Koerdisch voor vlaggendrager, zou dit anachronisme nog verdedigbaar maken.

Wat vooral stoort is de eindeloze hoeveelheid citaten in het boek. Het is alsof er een boekenkast is omgevallen en allerlei ‘geeltjes’ met citaten zich overal vastgehecht hebben van Machiavelli tot Montesquieu, van Victor Hugo tot Einstein en Camus. Daarnaast staan er allerlei verhandelingen: over de geschiedenis van Mesopotamië, het schrift , het ontstaan van de steden, over hoe democratie dictatuur werd, over familiecratie en particratie, het te uitgebreide exposé over het onderzoek van professor Kram dat als conclusie heeft dat ze vluchtelingen moet interviewen, over de prijzen van consumpties in de cafés en of de staat cafés moet gaan uitbaten, een uiteenzetting over de naamgever van het plein waar het feest van de arbeid gevierd wordt. Het is te veel. Hij lijkt erop of Els Lampe vooral haar eigen belezenheid onder de aandacht wil brengen.

En als je in de Nederlandse taal schrijft is het goed om je ook rekenschap te geven van het gebruik van het woord ‘doorheen’. Het komt nogal eens voor: ‘hij slenterde doorheen de stad’, ‘Aylan ploeterde doorheen zijn studies’, ‘hij liep doorheen de boomgaard.’ En de zin “ze is er ’t hart van in dat je haar hebt laten zitten” is misschien wel aan de hand van de redacteur/corrector ontsnapt.

Hoewel het verhaal sympathiek is kan Els Ampe zich nog niet meten met de schrijvers die aan het begin van dit artikel genoemd zijn. Dat hoeft ook niet. Maar ze moet zich wel realiseren dat het schrijven een vak is. En politiek is dat natuurlijk ook.