Wordt uiteindelijk alles uitgewist?

'Broos graniet' is de titel die past bij de inhoud van de psychologische roman die Johanna De Vloed (Gent, 1952) schreef. De Vloed schreef eerder Het huis van Karen, uitgegeven bij Manteau. De roman werd genomineerd voor de Leo J. Krijnprijs. Graniet is een hard gesteente ontstaan door het stollen van magma. Het staat ook voor stabiliteit en kracht en zou de eigenschap hebben om stress en angst te verminderen. Dat past perfect bij het hoofdpersonage uit Broos graniet, Maria Mercier. Maria verliest langzamerhand de grip op haar leven en de kracht die ze vroeger had neemt af. Ze wordt kwetsbaar en broos.

De auteur beschrijft vol inlevingsvermogen het proces van dementie dat Maria doormaakt. Ze geeft Maria een eigen stem. “Wanneer was het begonnen? De dag waarop ik de tandpasta als dagcrème gebruikte? […] Het verliep sluimerend, onderhuids. De vijand hield zich verborgen.” De Vloed beschrijft dat proces vanuit het ik-perspectief van Maria, vanaf het ‘vergeten’, via ‘vreemd gedrag’ tot de laatste fase waarin zorg nodig is en ze reageert op liefde en op haar gemak gesteld kan worden door mensen die ze vertrouwt. Dat zorgt voor intimiteit in het verhaal.

Herinneren en loslaten
Maria is op een plek in de buurt van Perros-Guirec in Bretagne neergestreken. Het is de plek waar ze als kind kwam en waar ze voor het eerst de zee zag. Ze koopt er een huis dat van de vader van Vincent La Garve is geweest. Die vader is plotseling overleden. Hij was een groot kunstliefhebber en een bekend persoon, die geen aandacht ha voor Vincent. “Vader geloofde dat kunst, door vormen te vinden die tegen de stroom ingingen, op een of andere manier de wonden van de wereld kon helen.” Vincent, leraar biologie, heeft het nodige in zijn leven meegemaakt en had onder meer een depressieve en ijzige moeder. Maria wordt geraakt door Vincent. Vanuit hun ontmoeting krijgt het verhaal zijn verdere vorm. Maria weet dat ze een probleem heeft en wil haar verleden, haar herinneringen vastleggen: “Ik hield mezelf voor dat schrijven, het reconstrueren van het verleden, mijn geheugen zou trainen – wat meer dan nodig was – en misschien zou het mij tot inzichten brengen. Al wist ik natuurlijk best dat mijn geheugen mij bedroog.” Ze denkt terug aan haar overleden vriendin Pinky waar ze dansvoorstellingen mee maakte en met wie ze samenwoonde. En aan haar vriendin, de verpleegkundige Ruth. Die verzorgde haar aan alcohol verslaafde vader toen hij dement werd en kwam later bij Maria terecht om haar en Pinky te verzorgen, maar vooral om veel voor te lezen. Ruth zit in Zweden, maar Maria hoopt dat ze terugkomt naar Frankrijk. Tussen Pinky, Ruth en Maria bestond een hechte vriendschap. Ze zou ze graag bij zich hebben in deze fase van haar leven. Er ontwikkelt zich nu een hechte verbondenheid tussen Maria, Vincent en zijn vriendin Louise. Louise is een kunstenares, maar heeft met Vincent een ‘aparte’ verhouding. Vincent en Louise kijken om naar Maria, bij wie het langzamerhand steeds meer begint “te sneeuwen” in haar hoofd. Vriendschap en de onderlinge verhoudingen vormen belangrijk thema’s in het boek (de auteur is niet voor niets sociologe), evenals herinneringen. Herinneringen aan het verleden kunnen ‘gekleurd’ worden, veranderen naar gelang de context.

Roze graniet en kunst
De Vloed zoekt in haar verhaal de diepte. De kust waar Maria zich teruggetrokken heeft wordt gekenmerkt door het roze graniet. Dat staat voor alles wat met liefde en vriendschap te maken heeft. En heette de vrouw die Maria het meest na stond ook niet Pinky? De verwijzingen naar de kunst maken het boek rijk. Het gaat onder meer over de rol van het water in het werk van Bill Viola, Giacometti, Morandi, Kapoor (My red homeland) en Louise Bourgeois (“Kunst was voor haar een remedie tegen pijn.”) Kunst: “Het toont iets waar we naar verlangen of iets wat we zijn kwijtgeraakt.” Zo is er de lichtgevende schommel van S-Mei Tse, die onder meer in Watou 2018 te zien was. Een schommel die bestaat uit neon tubes en zachtjes heen en weer gaat. Je durft er niet op te gaan zitten vanwege het fragiele karakter, maar je kunt er wel in gedachten op plaatsnemen en je mee laten voeren op herinneringen van vroeger. Ook de literatuur krijgt aandacht. Het werk van de Poolse dichteres Wisława Szymborska ligt bij Maria altijd onder handbereik, is een houvast. Szymborska verwondert zich over de meest alledaagse dingen en vindt daarin een nieuw perspectief. Ze formuleert helder en direct. Dat heeft Maria nodig. Dat zie je ook terug in het proza van De Vloed, bijvoorbeeld als Maria denkt over de toenemende dementie: “Alert blijven. Verdwijnen vóór Frau Alzheimer het toneel in beslag nam. […] Elke ochtend nam ze een hap kwab als ontbijt: frontaalkwab, temporaalkwab, achterhoofdkwab, pariëtaal kwam. […] Elke dag een beetje. Ze was geen schrokpop, schranste niet en nam de tijd. Maar niemand kon haar tegenhouden.”

Moeite doen
Maria doet alle moeite om controle over zichzelf en haar leven te houden. Zo dwingt De Vloed je ook in haar roman moeite te doen om het verhaal tot je te nemen. Maria was danseres en je ‘danst’ als het ware door haar leven. Broos graniet is een boek waar je tijd voor moet nemen, waarin je moet pauzeren om tot inzicht te komen. Toch blijf je doorlezen. De Vloed schrijft poëtisch en zintuiglijk: “Ik stak mijn neus in de harige groene kluwens (zeewier) en ademde het parfum in van de okselharen van de zee.”

“Het allerbelangrijkste is, dat diegenen die je omringen je hebben gekend, je écht hebben gezien, vóór je heengaat,” mijmert Maria. Ze vergelijkt dat met de achtergebleven voetstappen op de maan en vraagt zich af wat je achterlaat. “Uiteindelijk wordt alles uitgewist” Maar is dat ook zo?

—

Recensie werd eerder gepubliceerd op Bazarow