“Een herinnering is een onbetrouwbaar ding”

“Gisteren heerst over alle dagen” (Armando) is het toepasselijke motto van De lunchroom van Hans Muiderman. Qua omvang zou je het een novelle kunnen noemen, maar wellicht is het beter om te spreken van een roman omdat het een duidelijke ontwikkeling van het hoofdpersonage laat zien. De belangrijkste thema’s in het verhaal zijn tijd en herinnering. De auteur onderzoekt als het ware de werking van het geheugen, van de tijd, van de herinnering. Herinneringen veranderen in de loop der jaren, krijgen een ander kleur, de leemtes in de herinneringen worden opgevuld. Feiten en verbeelding raken vermengd. “Een herinnering is een onbetrouwbaar ding,” constateert hoofdpersonage Freek.

Na de dood van grootvader verhuurt de moeder van Freek het huis, maar als ook zij komt te overlijden wordt het verkocht aan een projectontwikkelaar en moet het leeggeruimd worden. Dat neemt Freek op zich en daarbij komt het verleden terug.

Het verhaal van De lunchroom wordt in de ik-vorm verteld door Freek, programmeur in het dagelijks leven. Iedere week bezoekt hij Lenny’s lunchroom. Hij zoekt daar een tafeltje en gaat schrijven over zijn overleden grootvader. Hij schrijft vanuit zijn eigen herinnering. “Geen verhalen, dat wordt me allemaal te groot. Ik maak notities voor mezelf.” Zijn grootvader was alles voor Freek, hij had er een geweldige band mee. Dat in tegenstelling tot zijn vader Johan, waar hij maar nauwelijks contact mee heeft gehad en die het huis heeft verlaten met de mededeling dat hij nog wel zou vertellen “over het wat en waarom” en hem op het hart drukte dat “het niet is wat je denkt.” Waarom heeft Johan zijn vader en zijn vrouw en Freek verlaten? Muiderman zet je meteen je verbeelding aan het werk.

Freek en zijn moeder zijn dus bij grootvader ingetrokken. Grootvader is voor Freek een vader geweest. “Alsof ik met jouw komst opnieuw geboren ben,” zegt grootvader. Maar deze zin heeft ook een andere lading. Waarom zegt grootvader dit? Dit soort subtiele zinnen geven diepte aan het verhaal. En dat maakt het lezen van De lunchroom tot een speciale ervaring waarin het verleden en het proces van herinnering als het ware afgepeld wordt.

Het verhaal valt in twee delen uiteen: de gang en de ladder. Het eerste deel wordt verteld vanuit het ik-perspectief van het kind Freek. In het tweede deel is het de volwassen Freek die terugblikt en steeds meer over het verleden ontdekt. Door deze twee perspectieven naast elkaar te zetten wordt de kleuring van het verleden anders. “Misschien wil ik hier in de lunchroom precies opschrijven wat er toen gebeurd is, maar wat ik niet gezien heb.” Dit is een sleutelzin in het verhaal. In het eerste deel speelt de gang een belangrijke rol. Freek sliep er vaak, voor de slaapkamerdeur van zijn grootvader. Hij vond het een fijne plek. Hij denkt terug aan die tijd en probeert denkend vanuit die plek zijn herinnering te reconstrueren. “Herinneringen zitten aan plekken vast.” “Maar zodra ik me hier (…) concentreer op de plint, de drempel, de lamp boven mijn hoofd, komen de herinneringen.” Muiderman observeert nauwkeurig en weet dat poëtisch in taal om te zetten: “En tegelijkertijd die piepkleine spijkertjes, als die die plastic dingen koopt steken ze er helemaal bovenuit maar als ze bevestigd zijn aan de plint zijn ze verdwenen. Dit zijn de dingen, scharnieren in mijn geheugen. Maar daarachter liggen de opgeslagen gelaatsuitdrukkingen verborgen, gebaren, volumeverandering van de stem (…).” En dan is er nog de ladder in de kamer van grootvader, die er altijd moest blijven hangen. Waarom? Waarvoor diende die? Als Freek dat ontdekt komen zijn herinneringen aan zijn grootvader ineens in een ander perspectief te staan. Maar dat werpt dan een nieuwe vraag op: hoe moet je je verhouden tot dat nieuwe inzicht?

Voor zijn verhaal heeft Muiderman een originele vorm gevonden. Iedere keer als Freek de lunchroom binnenkomt moet hij een vrij tafeltje zoeken. Hij gaat zitten aan een “formica tafelblad met een nummer”, het tafelnummer. De ene keer zit hij aan tafeltje 3, dan weer aan tafel 22. Die nummers markeren de hoofdstukken, maar niet in chronologische volgorde. Op dezelfde manier speelt de auteur met de tijd en de chronologie. Hij haalt herinneringen terug en zo’n proces is lang niet altijd lineair. En door ook het nu te laten resoneren door de gesprekken die er in de lunchroom plaatsvinden krijgt het verhaal extra dynamiek. Alsof Freek het tegen jou heeft. In het eerste én in het laatste hoofdstuk zit Freek aan tafel 68. Het maakt het verhaal rond. Het getal 68 heeft in de numerologie ook de symbolische betekenis van zuivering. Dus zo toevallig lijkt tafel 68 niet gekozen te zijn. Vorm en inhoud vormen zo een geheel.

Freek wil zijn herinneringen scherper krijgen. Klopt het wel wat hij zich herinnert? Wat is er echt gebeurd? Hij wil betekenis geven aan zijn herinneringen en door zijn overpeinzingen het verleden begrijpen en dus als het ware herinneringen herscheppen.

Het citaat van Armando is mooi gekozen. Is immers niet het thema van diens werk de verwerking van het verleden, de tragiek van de mens? Herinnering speelt in diens werk een grote rol en het gaat altijd om existentiële waarden als de verhouding tussen macht en onmacht, vergankelijkheid. En dan is er de ladder die zowel bij Armando als Muiderman de symbolische betekenis krijgt van het ontsnappen aan de werkelijkheid en vrij te zijn in gedachten. En er is nog een verbinding: het verwoorden van het onzegbare.

Muiderman schrijft helder en uiterst precies, vaak wat associatief, in een stream of consciousness en brengt zo gelaagdheid in het verhaal en zijn personages aan. Dat past helemaal bij de exercitie die Freek doet. Ieder detail telt. “Het gaat niet om wat er te zien is, maar om hetgeen verborgen blijft.” De lunchroom is een rijk boek!

Eerder gepubliceerd bij De Leesclub van Alles