Is een zoete wafel goed voor ons gebit?

"Sinds Arka op de vloer is verschenen, is geen dag meer hetzelfde geweest."

Plotsklaps is Arka Narovski aanwezig in de wafelfabriek: een beer van een vent, die in het leger in Afghanistan gediend heeft. Er is meteen spanning: iemand van buiten die ongewenst binnendringt in de 'leefgemeenschap', de ‘familie’ van de wafelfabriek. Wie is Arka, waar komt hij vandaan, wat wil hij bereiken, waar woont hij, waarom laat hij steeds zijn hand in zijn broek glijden? Arka laat de medewerkers van de fabriek dingen zien die zij graag willen zien. Daardoor ontstaan verwachtingen en illusies. Arka laat de "domme, domme mensen", zoals hij hen steeds aanspreekt, naar boven kijken in de lucht en geloven dat ze iets zien.

Roman Helinski (1983) neemt de lezer mee in een vlotlezend verhaal waarin hij heldere taal gebruikt en to the point formuleert. De wafelfabriek gaat over geleid en misleid worden, over erbij willen horen, over het kritiekloos volgen van één leider en de consequenties daarvan. En dat de "domme, domme, domme mensen" uiteindelijk toch tot inzicht komen.

De medewerkers in de wafelfabriek voelen zich prettig in het ritme van het dagelijks 'fabrieksleven'. Ze werken samen en de wafels van de fabriek zijn een (inter)nationaal succes. De charismatische Arka opent met zijn verhalen de ogen van de medewerkers. Hij wint hun vertrouwen en begint onrust te stoken. Hij speelt in op latente negatieve gevoelens en zegt onder andere dat ze uitgebuit worden, dat de productie misschien wel naar het buitenland verplaatst wordt, dat de zoete walm van de wafels hun gebit verpest heeft. Het resulteert in een staking, in verzet tegen de directeur. Een brand in de fabriek is koren op de molen voor Arka. Je hoort echt bij ‘de club van Arka’ als je zonder verdoving een tand laat trekken door hem. Dan komt het moment dat Arka met een belangrijke mededeling gaat komen… 

De wafelfabriek is de tweede roman van Roman Helinski. Hij gebruikt elementen uit zijn eigen ervaringen en omgeving in zijn werk, maar het boek is zeker geen autobiografie. Helinski werkte ooit in een wafelfabriek in Nuth. Daar brak inderdaad een brand uit in de afzuiginstallatie van de ovens.

De wafelfabriek is een metafoor voor onze maatschappij: keurig in vakjes verdeeld, alles is geregeld. Worden wij geleid of ook misleid? Bedrog en zelfbedrog hebben invloed op ons dagelijks leven waar de economie het grootste goed is. We kennen ze wel, die mensen die de ‘waarheid’ spreken en zeggen dat onze samenleving is aangetast, ‘leiders’ waar kritiekloos achteraan gelopen wordt. Helinski vult niet alles in, laat de lezer nadenken, zijn eigen oordeel vormen met zinnen als:

“Zo’n oven slaat niet zomaar af, toch? Daar moet je wat fout voor doen. Dus ze zoeken naar een schuldige, een makkelijk slachtoffer. Zoals de Somalische – een lieve vrouw die geen woord Nederlands spreekt.”

en

"Slechte tanden horen niet thuis in mijn mond."

Aan de andere kant is er een appèl op het gezond verstand met teksten als “Hoe hebben we het zover laten komen? Waarom doen we dit elkaar aan?” Binnen het thema van ‘het volgen van de leider’ spelen motieven als vertrouwen, keuzes maken, afhankelijkheid en respect een rol. Uiteindelijk wil iedereen het liefst rustig samenleven.

In de proloog wordt de kern van het boek neergezet. Net als in zijn eerste roman laat Helinski een passage letterlijk terugkomen. In zijn debuutroman Bloemkool uit Tsjernobyl was het de proloog, nu is dat het eerste hoofdstuk in deel 1 dat terugkomt in het eerste hoofdstuk van het derde deel. Het past prachtig in de compositie van het verhaal. Hoewel het dezelfde tekst is, heeft die een andere lading: er kan van alles om je heen gebeuren, maar in essentie blijf je dezelfde persoon.

“Het gat rechtsboven (in het gebit): een herinnering aan de opstand, een waarschuwing voor de toekomst.”

Zo is het maar net.