Een roman die schuurt en raakt

Met Denken, vreugde, liefde levert Hein-Anton van der Heijden (1950) een roman af die niet alleen een actueel maatschappelijk thema aansnijdt, maar ook de lezer aanzet tot diepgaande reflectie. Klimaatverandering vormt de rode draad in dit gelaagde verhaal, waarin filosofie, activisme en persoonlijke relaties op ingenieuze wijze samenkomen. Van der Heijden, politicoloog en auteur, weet feit en fictie te verweven in een vertelling die even meeslepend als confronterend is.

Drie hoofdpersonen, drie perspectieven
De roman volgt drie hoofdpersonen, die elk op hun eigen manier worstelen met de grote vragen van het leven en hun rol in een wereld in verandering. Klimaatverandering is een leidend thema. De auteur laat ons daarbij stilstaan bij de drie (of beter vier) vragen die filosoof Kant zich stelt: Wat kan ik weten? Wat mag ik hopen? Wat moet ik doen? En niet te vergeten en misschien nog wel de belangrijkste vraag: wat is de mens? Deze laatste vraag brengt de eerste drie bij elkaar. Zijn verhaal gaat dus over kennis, ethiek en zingeving en hoe we daar als mens mee om kunnen gaan? Wanneer je Denken, vreugde, leven met dit in je achterhoofd leest, geniet je maximaal van Van der Heijdens roman en zie je hoe gelaagd hij is.

In het eerste deel, Hoop (2018), maken we kennis met Evi Ericson, een jonge filosofe die net haar scriptie heeft afgerond. Haar sociaal leven heeft op een laag pitje gestaan: “Lezen, schrijven, eten, slapen: dat zijn de vier stokken van de tent waar ze de laatste maanden in heeft gebivakkeerd.” Tijd voor ontspanning! In een café ontmoet ze toevallig klimaatactiviste, de Syrische Fidan. Die heeft gewoond heeft in de vruchtbare halve maan (het tweestromenland tussen Eufraat en Tigris) en vertelt dat het daar droog geworden is door de instorting van het klimaat.

Dat is een van de oorzaken van de oorlog in Syrië. Bij Evi wordt de interesse voor klimaatactie gewekt. Dit leidt haar naar een bijeenkomst waar ze Lucas Zwaan ontmoet – een ontmoeting die haar niet alleen intellectueel, maar ook emotioneel raakt. Haar zoektocht naar kennis en betrokkenheid brengt haar van denken naar vreugde en liefde, maar activisme blijkt niet zonder gevaar.

Machiel ‘Miko’ Moorland, het tweede hoofdpersonage, is een Europarlementariër met een radicaal plan om het bedrijfsleven ter verantwoording te roepen voor de klimaatcrisis. Hij wil de banden tussen bedrijfsleven en politiek blootleggen. Zijn idealisme wordt uitgedaagd door zijn stiefdochter Meiwenn, die hem confronteert met de paradox van zijn activisme en persoonlijke geluk. Zijn strijd is er een met risico’s – en consequenties.

Dan volgt een verrassende wending: in het middengedeelte komt de schrijver zelf aan het woord. Zijn roman, bedoeld als een doorbraakwerk over de toekomst van de mensheid, wordt een speelbal van de commercie. Hij staat voor een keuze: blijft hij trouw aan zijn idealen of verkoopt hij zijn verhaal aan een Amerikaans productiehuis? “Doe ik dat? Verkoop ik het? Mijn roman zou dan niet meer bestaan.” Deze meta-laag voegt een extra dimensie toe aan de roman en prikkelt de lezer tot nadenken over de rol van kunst en engagement.

Realiteit en fictie vervlochten
Het slotdeel, Rouw (2023), brengt de verhaallijnen samen en maakt de balans op. De hoofdpersonen komen elkaar weer tegen bij de voorvertoning van de serie die van hun verhaal is gemaakt. Wat doet het met hen om hun levens verbeeld te zien? Waar ligt de grens tussen realiteit en interpretatie? Van der Heijden heeft in het eerste deel gekozen voor een alwetende verteller en kiest nu voor een ik-perspectief. Dat brengt de personages dichterbij de lezer. Ondertussen woekert de klimaatcrisis voort en steekt fascisme de kop op. Van der Heijden verweeft actuele thema’s als gender, woningnood en consumentisme in zijn verhaal en stelt de lezer de onontkoombare vraag: welke rol spelen wij in deze wereld?

Stijl en symboliek: tussen ironie en observatie
Van der Heijdens schrijfstijl is helder en soepel, maar de kracht zit vooral in wat er tussen de regels door schemert. Ironie en scherpe observaties versterken de boodschap: “Waarom hebben cafés in Nederland nog steeds terrasverwarming?” en “Dat hele klimaat is een verdienmodel geworden.” Soms schiet hij door in details, zoals in uitgebreide beschrijvingen van omgevingen en personages. Toch doet dit weinig af aan de impact van zijn roman.

Zelfs de cover draagt bij aan de thematiek. Het is een detail uit Contra-compositie XVI van Theo van Doesburg, waarin diagonalen dynamiek brengen in een statische compositie. Net als Van Doesburg zoekt Van der Heijden naar alternatieven voor de gevestigde orde, en dat maakt zijn roman des te urgenter.

Een spiegel voor de lezer
Denken, vreugde, liefde is meer dan een roman; het is een oproep tot bewustwording. Het confronteert ons met vragen over persoonlijke idealen, maatschappelijke betrokkenheid en de manier waarop wij omgaan met een wereld in crisis. Van der Heijden legt de vinger op de zere plek: wat is onze rol in een veranderende wereld? Een boek dat schuurt, raakt en blijft resoneren.

—

Voor het eerst gepubliceerd op Boekenkrant.com

Leesadvies voor jongeren
Niet zo eenvoudig te lezen boek over klimaatactivisme, klimaatwanhoop, strijdbaarheid, filosofie van Kant. Wie willen we als mens zijn en zwicht je voor commercie en grote bedrijven en de macht van de politiek? Het boek heeft een originele vorm.