Ton van Reen – De rebel met het warme hart

Altijd dicht bij zichzelf gebleven. Die woorden vatten het schrijversleven van Ton van Reen (1941) misschien wel het beste samen. Meer dan zestig jaar schrijft hij verhalen, gedichten, romans, hoorspelen en journalistieke stukken – allemaal doordrenkt met sociale betrokkenheid, fantasie én een diepe menselijkheid. Een rijke oogst, het schrijversprentenboek dat ter ere van dit jubileum verscheen, biedt een intieme inkijk in zijn leven, werk en overtuigingen.
Tien schrijvers, onder leiding van samensteller Adri Gorissen, brengen in dit rijk geïllustreerde boek een ode aan een eigenzinnig man. Ieder deel wordt afgesloten met een verhaal of gedicht van Van Reen dat bij de inhoud van dat deel past.

“Schrijven zit gewoon in me” – De mens achter de schrijver
Het boek is opgedeeld in drie delen die diverse aspecten van Van Reens carrière belichten. Het eerste deel behandelt zijn persoonlijke leven en opvattingen, terwijl het tweede deel ingaat op zijn betrokkenheid bij Afrika en zijn inspanningen voor het uitgeven van Afrikaanse literatuur. Het derde en meest omvangrijke deel bevat beschouwingen over zijn literaire werk, waarbij thema’s zoals zijn poëzie, romans en jeugdromans aan bod komen.

In het eerste deel van het boek leren we Van Reen kennen als mens: een jongen uit een arbeidersstraat in Panningen, gevormd door verlies, armoede en een diep gevoel van onrecht. Zijn vader – een belezen politieagent – overleed aan hartfalen toen Ton pas tien jaar was. Zijn moeder raakte in de greep van religieuze waanzin. En de kerk? Die “ontfutselde de laatste centen uit het gezin om missen op te dragen” voor zijn vader. Het werd voor Ton het breekpunt: “Onze beschaving is opgebouwd uit uitbuiting en uitsluiting.”

Hij heeft altijd een groot hart voor de mensen die zich aan de zelfkant van de samenleving bevinden en stak daarvoor ook zelf de handen uit de mouwen. Hij is dus niet alleen schrijver maar ook ‘activist’. Dat vindt allemaal zijn wortels in zijn eigen ervaringen.

Verteller pur sang – De kracht van het verhaal
Verhalen vertellen zit in zijn bloed. Zijn grootvader, een Peelschipper, bracht verhalen mee naar huis; zijn grootmoeder woonde bij hen in en vertelde die verhalen. Hij hoorde de verhalen ook van Graad Engels, die boeren bezocht en daar verhalen optekende en las de boeken van Toon Kortooms en Anton Coolen (hij las trouwens alles wat los en vast zat). Heinrich Böll en Günter Grass toonden hem het innerlijk van de mens. “Zoeken naar geluk zit in veel van mijn boeken,” zegt hij. Hij wil mensen raken – met eenvoud, met emotie, met verbeelding. Hij schrijft sprookjesachtige verhalen, maar kan ook hard zijn in zijn werk. Maar altijd is er die empathie voor de mensen aan die het lastig hebben in de maatschappij.

Hij heeft met zijn eerste boeken de wind mee. Hij vertrekt naar Amsterdam en komt erachter dat het literaire wereldje hem niet past. “Auteurs praten alleen maar over zichzelf en hadden geen interesse in mij.[…] Ik moest werken als Jan Cremer. Na enkele tientallen bladzijden ben ik in dat boek gestopt.” Ook hier weer dat dicht bij zichzelf blijven. “Ik werd rebels als mensen me onder controle wilden krijgen.” “Ik schrijf voor mezelf.” Hij vertrekt in 1968 naar Heerlen trouwt met Corrie en sticht een gezin, volgt een opleiding tot jongerenwerker en krijgt tweemaal een hartaanval, maar gaat onvermoeibaar door.

Van Panningen tot Afrika – Engagement met hoofdletter E
Zijn maatschappelijke betrokkenheid stopt niet bij de grenzen van Nederland. Vanaf jonge leeftijd werd Van Reen gefascineerd door Afrika. Niet als exotisch decor, maar als continent vol echte mensen, echte verhalen – én echte onrechtvaardigheid. Samen met zijn vrouw Corrie Zelen richtte hij Uitgeverij Corrie Zelen op die Afrikaanse literatuur (en ook literatuur uit Limburg en Brabant) uitbracht.

Zijn ervaringen in Ethiopië en Kenia raakten hem diep. “Daar zag ik voor het eerst pure mensen.” De stichting Lalibela, die hij oprichtte met zijn zoon David, helpt tot op de dag van vandaag de allerarmsten. En de inspiratie vindt hij onder meer in het woord Ubuntu: “Ik ben omdat wij zijn.”

Een oude vrouw vond dat hij zelfs paus moest worden. “En dat voor een atheïst.” Traumatisch was het overlijden van David. In een gedicht schrijft hij: “Praat met mij / Ga niet meer voorbij / Ik geef je alles als je maar zou willen blijven.”

Liever een goed verhaal dan een literaire prijs
In het laatste deel wordt zijn literaire werk en de context ervan besproken. Er is aandacht voor zijn ontwikkeling als schrijver, romans worden besproken, er wordt ingegaan op zijn dichterschap. Echt iets voor de fijnproever.

Ondanks de sterke regionale verankering behandelt Van Reen ook universele thema’s zoals vrijheid, rechtvaardigheid, vriendschap en de strijd tegen onderdrukking. Daardoor spreken zijn boeken een breed publiek aan. In zijn jeugdboeken brengt hij vaak historische feiten die hij mengt met spannende avonturen. Dat spreekt jonge lezers aan en geschiedenis tot leven brengt. Zijn stijl is toegankelijk, verhalend en meeslepend.

Hoewel Van Reens werk een breed publiek aanspreekt, blijft de literaire elite vaak op afstand. En dat vindt hij prima. “Grote prijzen krijg ik toch niet,” zegt hij droogjes. “Die worden verdeeld door de redacties van literaire tijdschriften en de recensenten van de grote kranten. […] De P.C. Hooftprijs krijg ik niet want die wordt altijd door literaire vrienden onder elkaar verdeeld.”

Van Reen kiest zijn eigen pad – ver weg van de literaire borrelpraat. Zijn verhalen komen voort uit echte passie, woede, mededogen. Dat maakt hem geen prijswinnaar, maar wel een schrijver die telt.

Een ode aan een unieke stem
Een rijke oogst voelt als een keukentafelgesprek met Ton zelf: warm, eerlijk, soms rauw, maar altijd boeiend. Dit boek is een liefdevol eerbetoon. Soms komen thema’s dubbel terug – de dood van zijn vader, zijn breuk met de kerk, zijn inspiratiebronnen – maar dat onderstreept alleen maar hoe bepalend die gebeurtenissen zijn geweest.

Zijn combinatie van engagement en vertelkunst maakt hem tot een unieke stem in de Nederlandse literatuur. Of je nu houdt van poëzie, romans, jeugdverhalen of maatschappijkritische essays – bij Van Reen zit je goed.

Misschien toch maar weer eens een boek van hem uit de kast halen. Of beter nog: een nieuw werk ontdekken. Want wie de lijst van zijn publicaties bekijkt, ziet één ding meteen: keuze genoeg.

—

Voor het eerst verschenen op De Boekenkrant.com

Leesadvies voor jongeren
Ton van Reen is meer dan zestig jaar schrijver. Tien auteurs brengen een ode aan hem. Ideaal boek om kennis te maken met zijn werk. Bovendien is hij activistisch ingesteld en in woord en daad zet hij zich in voor de mensen aan de onderkant van de samenleving. Oorzaak: zijn eigen leven.