Een zoektocht naar begrip

‘Dit lichaam is mijn zoon niet, dit is een man die ik niet ken.’

Dit is de openingszin van Hier is alles veilig, de fascinerende debuutroman van Anneleen Van Offel (1991). Ze studeerde Woordkunst aan het Koninklijk Conservatorium van Antwerpen en is onder meer Letterzetter (stadsdichter) van Kortrijk. Van Offel heeft zo’n zeven jaar aan de roman gewerkt en gedegen onderzoek gedaan. Je zou zelfs kunnen zeggen dat de roman fictionele non-fictie is.

‘Kom naar Israël, Mama’ is het berichtje dat Lydia Lamont, na tien jaar stilte van haar stiefzoon Immanuel krijgt. ‘Vier woorden en ik heb vier weken niet durven antwoorden.’ Dan besluit ze naar hem toe te gaan. Ze is te laat, hij heeft een einde aan zijn leven gemaakt. Ze vraagt zich af wat er gebeurd is en of ze zijn dood had kunnen voorkomen. Lydia gaat het leven van Immanuel reconstrueren; ze bezoekt de plekken in Israël waar hij geweest is, gaat onder meer naar zijn ex-vriendin, komt in contact met een soldaat uit het leger en spreekt haar ex, Joachim. Ze komt erachter dat Immanuel door alles wat hem overkomen is geen grip meer had op zijn leven. Die zoektocht naar haar ‘verloren’ zoon is bovendien een vorm voor het rouwproces dat ze doormaakt.

Het huwelijk van Lydia Lamont, neonatoloog in Edegem (waar het Universitair Ziekenhuis van Antwerpen is gevestigd; Van Offel wilde aanvankelijk ook arts worden) is voorbij. Ze was getrouwd met Joachim Polak, een Jood van Poolse afkomst. Ze ontmoette hem toen ze als arts zijn zoontje Immanuel verzorgde. De moeder van de jongen is in het kraambed overleden. Joachims Joodse verleden krijgt steeds meer impact op hoe hij zich voelt en waar hij wil leven. Als Immanuel elf jaar is, vertrekt Joachim naar Israël en zijn zoon gaat mee.

De titel Hier is alles veilig is goed gekozen. De Joden voelen zich in Israël thuis, veilig: daarom wil Joachim daarheen. Maar ook het moederschap houdt bescherming in. Dat is het aspect dat past bij Lydia. Immanuel zit tussen die werelden in en moet zijn eigen keuzes maken, zijn eigen weg vinden. Op de cover van het boek zie je ook twee werelden. Twee landschappen (een omgekeerd), met daarop twee wegen. Alle drie de personages verwachten iets anders van het leven.

‘Het is een misverstand dat je een relatie hebt met een persoon. Je hebt een relatie met wie die persoon wordt door de relatie.’

Deze roman kent meerdere lagen, die ingenieus met elkaar verweven zijn. Het is een verhaal over de zoektocht naar wat Immanuel is overkomen, maar het gaat ook over schuldgevoel, over wat (stief)moederschap betekent, liefdesverdriet, wat het betekent om zelfstandig door het leven te gaan én over het complexe Israëlisch-Palestijns conflict (waarin het verleden het heden bepaalt). Kan Lydia haar stiefzoon begrijpen, die leefde in een wereld die zij zelf helemaal niet kende? Hoeveel macht hebben we over de inrichting van ons leven en zijn het niet andere factoren die bepalen hoe wij ons ontwikkelen? Een barst is het element dat steeds terugkomt: hij loopt tussen ideologieën, mensen, leven en dood. Hier is alles veilig is een roman over mensen, en over het oneens zijn met elkaar.

Het verhaal wordt voornamelijk vanuit het perspectief van Lydia verteld. Er zijn ook passages waarin Immanuel aan het woord komt en je zijn twijfels en eenzaamheid ervaart.

‘Misschien miste ik dat het meest. Door iemand gemist te worden.’

Van Offel is pas 29 jaar, maar heeft met rijpheid, diepgang en emotie geschreven. Ze schakelt soepel tussen heden verleden. Haar personages overtuigen, zijn mooi uitgewerkt. Het eerste hoofdstuk, waarin Lydia haar dode zoon ziet, is aangrijpend. Van Offel observeert scherp, haar taal is vaak poëtisch. Zo voegt ze in de beschrijving van de stad Hebron het huiveringwekkende van de plek toe:

‘Hoge melkwitte flatgebouwen liggen tegen de heuvelflanken. Intimiderend doemen ze achter elke bocht op, als snijtanden onder blinkend rode daken, hun wortels in de grond verankerd. De settlements.’

Een rijke roman over verwachtingen en begrip.