Tussen scalpel en schuld – een meeslepend debuut over medische missers en morele grenzen

Roy van der Zwaard snijdt met zijn roman Hoofdzaak diep in de menselijke ziel. In dit indringende literaire debuut over medische fouten, verantwoordelijkheid en vergeving laat hij zien dat een medische fout levenslang kan doorwerken – voor zowel patiënt als arts.

De toon wordt meteen gezet in de proloog, waarin we een tuchtzitting bijwonen: “Dames en heren, wilt u allen gaan staan voor het College? Een opdracht vermomd als vraag.” In één rake zin laat Van der Zwaard zien hoe macht en machteloosheid samenkomen in de wereld van het medisch tuchtrecht. En dan de beschrijving van Theo Bakker, de voormalige patiënt van neurochirurg Joost van Kesteren. Theo zit “scheef in een rolstoel, kin op de borst, strogeel haar dat voor zijn ogen hangt. Een zonnebloem in het najaar.” Van der Zwaard schuwt de poëzie niet, zelfs niet in de beschrijving van lichamelijke aftakeling.

Een tuchtzaak als drama in vier bedrijven
Wat volgt is een roman in vier delen en een epiloog, opgebouwd als een zorgvuldig gecomponeerde tragedie, waarin de lezer wordt meegezogen in een complexe wereld vol morele dilemma’s. We maken kennis met neurochirurg Joost van Kesteren, zijn patiënt Theo Bakker, en de mensen om hen heen – allen verbonden door een ingrijpende medische misser.

Dorine Welgemoed is getrouwd met Theo. Ze runt de oudste kapsalon van de stad, die ze moet sluiten na een tragisch ongeval, waarbij ze een oog verliest. Van der Zwaard beschrijft die onttakeling van de winkel prachtig: Dorine krabt de letters van de pui van de kapsalon weg “als ze beetje bij beetje haar leven uitwist.” Ze verandert van een vrouw die leeft voor uiterlijke verzorging –Marcella noemt haar moeder een wandelende beautycase met een cake face – tot iemand die zich vastbijt in een strijd voor erkenning en gerechtigheid. Daartegenover staan Joost van Kesteren en dienst vrouw Laura, die zich maatschappelijk inzet voor House of Civil Liberties. Ook zij hebben een dochter, Sophie, die voor arts studeert. Werk is voor Joost een passie en gaat voor alles. Maar zowel hij als Laura hebben ook een andere kant. Joost is gecharmeerd van Soumaya Malik, zijn arts-assistente die hij als zeer talentvol ziet en Laura heeft ook iets te verbergen.


Theo krijgt de ziekte van Parkinson. Een verwijzing naar neurochirurg Joost van Kesteren volgt. Hij is in Nederland, maar ook ver daarbuiten, dé expert op het gebied van het beïnvloeden van hersenen via stroomimpulsen. Dorine dringt erop aan om zo snel mogelijk tot opereren over te gaan. Theo is er bang voor.

Hybris in de operatiekamer
Centraal staat de mislukte hersenoperatie die Joost deels laat uitvoeren door Soumaya. Hij vertrouwt blind op haar talent, maar zij beschikt niet over de vereiste ervaring. De operatie mislukt. Theo raakt zwaar gehandicapt. Dorine wordt zijn mantelzorger – en de aanjager van een tuchtzaak.
Van der Zwaard laat hier zien hoe ambitie en overmoed elkaar kunnen versterken – met rampzalige gevolgen. De specialist op het gebied van hersenstimulatie blijkt kwetsbaar voor de verleiding van roem, prestatiedruk en zelfoverschatting.

Levensechte personages, scherpe dialogen
Van der Zwaard slaagt erin zijn personages tastbaar en gelaagd neer te zetten. Theo is “een gezette mensenvriend met eindeloze grappen en grollen,” een man “die alles weet van elektra en leidingen.” De relatie tussen hem en Dorine wordt treffend geschetst: “In dertig jaar waren (Theo’s) handen ruwer en eeltiger geworden, net als hun relatie. […] Hij heeft een buik als een waterbed.”
Joost raakt geleidelijk los van zijn oorspronkelijke idealen. Zijn ondergang is subtiel en geloofwaardig opgebouwd. Soumaya is zijn spiegel: intelligent, betrokken, maar gevangen in een hiërarchie die haar zowel overschat als ondermijnt. Haar worsteling tussen loyaliteit en geweten maakt haar tot een van de sterkste bijpersonages.

Iedereen – en niet alleen de hoofdpersonages – in deze roman draagt zijn eigen vorm van schuld en schaamte met zich mee, subtiel weergegeven, zonder belerend te worden. De dialogen zijn raak en vaak onderhuids geladen; wat onuitgesproken blijft, is minstens zo belangrijk als wat er wél gezegd wordt.

Wie draagt de schuld?
De roman stelt prangende vragen over verantwoordelijkheid, macht en de dunne grens tussen medische ambitie en roekeloosheid. Van der Zwaard laat zien dat een medische fout nooit slechts één slachtoffer kent. Hij oordeelt niet, maar toont. De perspectiefwisselingen – tussen Dorine, Joost en Soumaya – maken duidelijk dat waarheid subjectief is en schuld gelaagd.

Van der Zwaard schrijft met kennis van zaken. Als psychiater en therapeut met ervaring met het tuchtrecht weet hij precies waarover hij spreekt. Toch is de toon nooit klinisch. Hij gebruikt geen overbodig jargon, maar kiest voor helderheid en emotionele zeggingskracht.

Stijlvol en ritmisch, met een vleug muziek
De stijl is helder, observerend, en vaak doorspekt met ironie en empathie. De roman kent een ritmische opbouw, met een spanningsboog die niet drijft op plot, maar op innerlijke conflicten. Van der Zwaard gebruikt muziek als tegenstem – op momenten waar woorden tekortschieten, klinkt een verwijzing naar een songtekst als echo van emoties die niet uitgesproken worden.

Een tragedie van nu
De morele neergang van Joost doet denken aan de structuur van een Griekse tragedie: de hybris van de arts, de fatale fout, de onontkoombare catastrofe. Maar Hoofdzaak is actueel en urgent. De roman legt bloot hoe broos het medische systeem is en hoe een moment van overmoed levens kan splijten.
Tegelijk is het ook een verhaal over veerkracht. Dorine die zichzelf hervindt. Soumaya die probeert zichzelf recht in de ogen te blijven kijken. Het boek getuigt van de complexiteit van de menselijke geest – en van het zoeken naar betekenis, zelfs na een onherstelbare fout.

Met Hoofdzaak levert Roy van der Zwaard een indrukwekkende roman af. Zijn achtergrond geeft de roman authenticiteit, maar het is zijn literaire kracht die het verhaal tot leven brengt.

Hoofdzaak is genuanceerd, empathisch en stilistisch sterk. Het confronteert, raakt en blijft hangen. Een aanrader voor iedereen die houdt van psychologische diepgang, morele scherpte en personages die onder je huid kruipen. Want uiteindelijk draait het niet alleen om de hoofdzaak – maar om de mensen eromheen.

—

Voor het eerst verschenen op Boekenkrant.com

Leesadvies voor jongeren
Een roman over de gevolgen van een medische misser door een overmoedige chirurg. Dat falen heeft grote gevolgen voor ieder die er bij betrokken is. Geschreven in een vlotte stijl. De auteur weet de spanning goed vast te houden. Mooie gelaagdheid in deze roman.