Wie is nu het kaf en wie het koren?
De uitvinding van de moderne stoommachine door James Watt zorgde tussen 1750 en1830 voor een revolutie. Men was niet meer afhankelijk van mens-, wind-, water- en paardenkracht. Het platteland ontvolkte, er was immers geen werk meer door de mechanisatie. De steden groeiden daardoor enorm, maar velen kwamen in sloppenwijken terecht. Kees Uittenhout (1951) zoomt met zijn vuistdikke, spannende historische roman Kaf in op deze periode en beschrijft het verzet van veldarbeiders op het platteland tegen de komst van de stoomdorsmachines. Hij laat zien wat de vernieuwingen betekenen voor de arbeiders die zich toch al aan de onderkant van de maatschappij bevinden. Je zou Kaf historische fictie kunnen noemen. Uittenhout is een meesterlijk verteller die de toon van die tijd weet te treffen.
“In plaats van de oude dorpse samenleving waar iedereen werk had en dus solidair was en gezamenlijk opkwam voor het belang van het dorp (…) was nu wrijving ontstaan.”
Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van journalist Noël Crux. Aan het eind van het boek wordt zijn rol in het verhaal duidelijk. Crux was succesvol, raakt aan de laudanum verslaafd en daardoor zakken zijn bijdragen weg naar de bescheiden pagina’s in de krant. Hij wordt ‘verbannen’ naar het Engelse platteland, naar Bulbery, om daar stukjes van tweehonderd woorden te gaan schrijven. We schrijven 1825. De situatie in dat dorp is schrijnend na drie mislukte oogsten op rij. Pachters buiten de landarbeiders uit, pachters worden op hun beurt door de landeigenaar van Hatton-Cromwell gedwongen een stoomdorsmachine te kopen.
“Nu vrat die machine de mens op, verteerde hem, nam zijn plek in. Zoals de pest (…) de mens verandert in één etterende homp zwart vlees.”
Crux schrijft steeds meer over dingen die de mensen niet durven uitspreken: armoede en onrecht. Zij voelen zich kaf onder het koren. Zo bouwt de hebzuchtige landeigenaar tolhuizen. De familie Roffles, ‘spitketers’, rondtrekkende seizoenarbeiders die in een zelf gegraven plaggenhut wonen, kunnen die tol niet betalen. Dochter Katie wordt gemaand de tol met haar lichaam te betalen. Er wordt gezwegen, maar de haat suddert. Daar begint de tweede verhaallijn. De broer van Katie, Bern, wordt toevalligerwijs onder de naam ‘Kapitein Swing’ de leider van een opstand van de landarbeiders tegen het gezag, tegen de macht van het geloof, tegen de armoede, tegen de macht van het kapitaal gesymboliseerd in de komst van de dorsmachine. Crux volgt het op de voet en zijn artikelen halen weer de voorpagina’s van de krant. De dorsmachines worden in puin geslagen. Er dreigt chaos. Uiteindelijk wordt het leger ingezet om de orde te herstellen.
“Wij zijn te lang aambeeld geweest, vanaf nu moeten we hamers zijn.”
De niet te winnen strijd tegen de vooruitgang staat centraal in het vernuftig gecomponeerde boek. Uitbuiting, standenverschil, liefde, vriendschap, de kleine man die het altijd verliest tegen de macht zijn thema’s die Uittenhout met veel gevoel beschrijft. Hij weet de personages geloofwaardig neer te zetten, is meesterlijk in de beschrijving van de couleur locale.
In een soepele beeldende stijl ontwikkelt het verhaal zich. Je waant je in de tijd van Charles Dickens als het leven in de slums van de grote stad beschreven wordt. Uittenhout heeft voor een bijzondere vorm gekozen om het verhaal te vertellen. De ‘tweehonderd-woorden’-krantenartikeltjes van Crux hebben er een prominente plaats in.
En dan is er die aandacht voor het detail. Regelmatig denk je dat er iets niet klopt. Hoe kan het dat de drost het witte paard van Kapitein Swing niet herkent in het dorp, bijvoorbeeld? Toch blijkt het te kloppen.
Kaf is een universeel verhaal dat ons een spiegel voorhoudt. Je ontdekt dat er sinds 1830 nog niet zoveel veranderd is: het grootste deel van het vermogen is in de handen van een kleine groep mensen, de arrogantie van de macht is er nog steeds, er bestaat ook angst voor vernieuwing (denk aan de robotisering) en ook nu wordt soms met andere ogen gekeken naar mensen die ‘van buiten komen’.
Wie is nu het kaf en wie het koren?
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Jan Stoel
Gesponsord
Een diepgravend onderzoek naar de meest mysterieuze politieke moord van de 20e eeuw, die op de Amerikaanse president John F. Kennedy.
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
