Meer dan 6,3 miljoen beoordelingen en recensies Organiseer de boeken die je wilt lezen of gelezen hebt Het laatste boekennieuws Word gratis lid
×
Lezersrecensie

Wet en moraal gaan niet samen

Jan Stoel 23 november 2023
Een lezer moet zich eens goed kunnen amuseren (Thomas Mann), luidt het motto van Krank, een vuistdikke, hallucinerende debuutroman van de Vlaming Giuseppe Minervini (1994; Italiaanse roots; geboren in Roeselare en wonend in Kortrijk; twee steden die ook in de roman voorkomen). Krank is geen lichte kost, je moet er als lezer voor werken om er grip op te krijgen, maar dan krijg je ook wel wat. Krank overrompelt je, intrigeert, doet je nadenken en zet je aan het filosoferen, laat je genieten van een verfijnde stijl, schakelt tussen meerdere werelden, is dystopisch, prikkelt, maakt je soms letterlijk gek door de complexiteit (en doet daarmee de titel recht), brengt je aan het lachen, en legt verbindingen met onze huidige maatschappij. De vraag of we ons leven niet moeten veranderen, kritischer moeten zijn op wat ons omringt en wat dat voor het individu en de maatschappij betekent meandert door de hele roman. De gelaagdheid in het verhaal is enorm en de verbindingen met beeldende kunst (een schilder die geïnspireerd is door Francis Bacon en schilderijen maakt van de monden van dictators en daarmee hun emoties en psychische gesteldheid wil weergeven) en literatuur springen er wel uit (De Tovervinger van Thomas Mann waarin veel gefilosofeerd wordt over het leven en naar wat het betekent om echt mens te zijn). Krank schrijven moet een enorm karwei geweest zijn. Minervini heeft een epos geschreven dat zich richt – zoals de achterflap zegt – tegen de tirannie van het algoritme.

De roman is in de ik-vorm geschreven en je waant je in het brein van het hoofdpersonage, Ix genaamd. Het lijkt een anonieme karakterisering, een x-je, maar het kan zomaar iedereen zijn, ook jij als lezer. Ix zit in een dodencel en schrijft een document waarin hij bij de rechter zijn vrijspraak bepleit. Ix is lid geweest van de Organisatie, die geleid werd door Nelson Liefgenezen (die naam alleen al! Zachte heelmeesters maken stinkende wonden), die hij kent omdat hun ouders tegelijkertijd verongelukten. Nelson verraadde de mensheid en daarom hoort hij in de dodencel en niet Ix. “Ik doe mijn uiterste best om in de voetsporen van Thomas Mann mijn informatie zo Nobelprijswaardig mogelijk te spreiden, en het volgens dezelfde geest zo amusant mogelijk voor u te maken dit te lezen.” Ziedaar de verantwoording van het boek en inderdaad daar is Thomas Mann weer.

Vorm

De structuur van de roman maakt veel duidelijk. In de proloog vertelt Ix waarom hij in de cel zit, wat hij er doet, denkt en wat hij vindt dat er met hem moet gebeuren. Hij is onschuldig! Ik moest denken aan Kafka! Meteen aan het begin van de roman zegt Ix: “Ik kan niet aansprakelijk gesteld worden voor mijn daden.”

In het eerste deel gaat het over hoe Ix verzeild is geraakt bij de Organisatie Liefgenezen. Het verongelukken van zijn ouders samen met die van Nelson heeft Ix wees gemaakt. Alleen voor Nelson was er een vangnet. Ix studeerde filosofie in Leuven en ontmoet er journaliste Kraspunt. Zij heeft een dienstverband bij de openbare omroep en interviewt op een gegeven moment Nelson Liefgenezen, die naast muzikaal wonderkind, afgestudeerd in Oxford, oprichter is van een “organisatie die het kapitalisme zichzelf zou laten opvreten, ten dienste van de democratie. Nelson wilde het menselijke bewustzijn redden van de slavernij.” Alles in de maatschappij wordt beheerst door GCF, een aan Meta-refererend bedrijf. Alles wordt beheerst door algoritmes. De Organisatie wil GCF bestrijden. Daar is Ix het mee eens. In dit deel zitten er heerlijke verwijzingen naar onze maatschappij: “De ecologische voetafdruk van datacenters is ondertussen groter dan die van de vliegtuigindustrie”; “technologie moet in dienst van de mens staan, nu beslist de technologie hoe we gaan leven;” “vrijheid en politieke wil om het tij te keren daar hebben politici hun mond vol van, maar nog steeds schieten er reusachtige ondernemingen uit de grond.” De leden van de Organisatie hebben gemeen dat ze zich op een of andere manier vernederd voelen. Ze leven in een onafhankelijke wereld. Maar dan blijkt de wereld van de Organisatie net zo verstikkend.

Ix leeft in een volledig dystopische wereld. En wie is hij nu echt? Het tweede deel gaat over het Fundament, metafoor voor het hiernamaals, waar je met glazen voor je ogen en gevoed door een dodelijk glazuur de indruk krijgt tot een groter bewustzijn te behoren. Is het een product van GCF, zit Nelson hier achter? In ieder geval zijn het hier ook weer de algoritmes die alles bepalen. De verwijzingen naar AI en Meta zijn legio. Hoe kun je jezelf blijven? Het leidt tot een absurdistische apotheose. In het slotdeel, Cel geheten, vindt de reflectie van Ix plaats en vallen alle stukjes op hun plek: “Ik wilde leven volgens de leugen die waarheid werd doordat anderen die voor waarheid hadden aangenomen.”

Thema’s

Minervini is filosoof en snijdt ook allerlei filosofische thema’s aan: over rouw (“rouwen betekent geconfronteerd te worden met de ogenschijnlijke onmogelijkheid zich aan te passen aan een drastisch ander leven”) , gekte, wat er gebeurt als je alleen bent, schaamte (“uit schaamte vloeit niets voort behalve eenzaamheid’). Centraal in de roman staat de kritische filosofie van Peter Sloterdijk, een toonaangevende hedendaagse filosoof. In Krank handelt het over zijn ‘Sferen-trilogie’ die gaat over allerhande menselijke levenssferen of leefruimten die ons omhullen en die maken wie we zijn. Als je de roman met deze filosofie in je achterhoofd leest, wordt veel duidelijk.

Dompel je onder in de wereld van dit verhaal, laat je meevoeren door de wervelende zinnen en de onvoorspelbare gebeurtenissen, laat alles landen. Om met Thomas Mann te spreken: “dit boek heeft alle ingrediënten in zich om je als lezer eens goed te kunnen amuseren.” Maar neem er de tijd voor. 580 pagina’s is veel. En dan is er die conclusie van Ix of Minervini: “Ik heb geleerd dat Kafka ons heeft geleerd dat wet en de moraal niet samengaan.”

Recensie is eerder verschenen op Bazarow.com

Reageer op deze recensie

Meer recensies van Jan Stoel

Gesponsord

Als Jolenes helikopter crasht in Irak, moet ze terugkeren naar het huwelijk en gezin dat ze onder hoogspanning achterliet. Schrijf je nu in voor de Hebban Leesclub.

Beth leidt een gelukkig leven met haar man Frank op hun schapenboerderij, maar dan komt haar jeugdliefde Gabriel terug, met wie ze als zeventienjarige een intense zomer beleefde. Bekijk alle Boekenweektips.

Fayes vader bedreigt niet alleen haar, maar ook haar dierbaren en levenswerk, het bedrijf Revenge. Ze roept haar vriendinnen om zich heen om de ultieme wraak te plannen. Bekijk alle Boekenweektips.

In concentratiekamp Westerbork doet jonge moeder Catharina alles wat nodig is om haarzelf en haar zoon te laten overleven. Ze gaat als showgirl dansen in het beroemde kampcabaret. Bekijk alle Boekenweektips

Isabel woont alleen in het huis van haar overleden moeder, waar alles rustig voortkabbelt tot plotseling haar broer Louis met zijn nieuwe vriendin Eva voor de deur staat. Bekijk alle Boekenweektips

Een onweerstaanbare schelmenroman over Algot Olsson en een bonte verzameling mensen. Algot stort zich op de mooie en hopelijk lucratieve kunst van het distilleren van brandewijn. Bekijk alle Boekenweektips

Een jonge cartograaf vertrekt naar Amsterdam en tekent voor zijn grote liefde in zijn wereldkaart, vlak naast de evenaar, een 'nog onontdekt' eiland dat haar naam draagt. Bekijk alle Boekenweektips

Op een koude winteravond belandt de zeventigjarige Leah met haar auto in het water. Hoewel de kade al snel vol mensen staat, doet niemand iets. Tot grote frustratie van studente Mirjam. Bekijk alle Boekenweektips.

De meningsverschillen over hoe het tuincomplex bestuurd moet worden, kunnen elk moment weer oplaaien, maar de grootste dreiging komt van de kant van de gemeente. Bekijk alle Boekenweektips

Philip Dröge duikt in de curieuze geschiedenis van Nederlandstalig New York en New Jersey en doet dat op de fiets. Een boek dat reisgids, geschiedenisboek en road novel ineen is. Bekijk alle Boekenweektips

Taalwetenschapper Khalid Mourigh gaat de straat op en de scholen langs om straattaal, het gebruik van Engels en de meertaligheid van het Nederlands te onderzoeken. Bekijk alle Boekenweektips

Aan het begin van de Eindtijd valt de vrijdenkende engel Astoreth naar de aarde. Hij raakt verzeild in apocalyptische avonturen die hem van Amsterdam naar het Zweedse platteland voeren. Bekijk alle Boekenweektips

Een meisje en een vis denken beiden dat de ander gevangenzit en dus maken ze een wak, maar ze beseffen dat het beter is als ze blijven waar ze zijn. Bekijk alle Boekenweektips

Terwijl de ambitieuze Pierre groeit in zijn rol op de redactie van een tijdschrift, kelderen de abonneecijfers. Hoe lang moeten tradities en gewoontes in stand worden gehouden? Bekijk alle Boekenweektips.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog raken de levens van Luna en haar vader, de Joodse Rifka, de Indiase Chandar en Thiemen met elkaar verweven op een manier die zij niet voorzien. Bekijk alle Boekenweektips

Eliza had zes broers, maar alleen Krekel is nog over. Een bangerik, een huilebalk, een blok aan haar been, eigenlijk. Alles gaat mis, maar Eliza en Krekel blijven zoeken naar hun verdwenen broers. Bekijk alle Boekenweektips

Als de literaire bundel van zware crimineel Derek L. op het punt staat te verschijnen, mag hij tijdens zijn weekendverlof van de gevangenis aanwezig zijn op zijn eigen boekpresentatie. Bekijk alle Boekenweektips

In dit hartstochtelijke pamflet toont docent Karim Amghar aan hoe mbo'ers nog steeds te maken hebben met onderwaardering, terwijl ze onmisbaar zijn voor de samenleving. Bekijk alle Boekenweektips

Wanneer Hitler aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog Oostenrijk binnenvalt, moeten vijf hechte vrienden kleur bekennen. Kun je een ander ooit ten diepste kennen? Bekijk alle Boekenweektips

Iemand breekt in bij Simon en beweert dat ze beiden vastzitten op een alternatieve belevingsvakantie. Het is het begin van een aangrijpende speurtocht. Bekijk alle Boekenweektips.

Stine Jensen verkent hoe mediastormen kunnen ontstaan en hoe je filosofie kunt inzetten om ze te duiden. Bekijk alle Boekenweektips

Een kleurrijke groep outcasts raakt betrokken bij het mysterie van Salomé Abergel, de beroemde kunstenares die op het hoogtepunt van haar carrière plotseling verdwijnt. Bekijk alle Boekweektips

Als Hitler aan de macht komt, vluchten Eva en Itzhak naar het conservatieve Zeeland. Daar haalt het gevaar hen in en Eva zal moeten kiezen. Bekijk alle Boekenweektips.

In de persoonlijke verhalen van Rusland-correspondent Iris de Graaf lees je hoe het is om als jonge vrouw verslag te doen vanuit Moskou, in het land van haar grootmoeder. Bekijk alle Boekenweektips

Het is ronduit indrukwekkend wat we weten van onze moedertaal, wat we ermee kunnen, en hoe we dingen haarfijn aanvoelen. Bekijk alle Boekenweektips.

Sinds 2015 zit Astrid Holleeder ondergedoken, wat enorme impact heeft op haar leven en dat van haar familie. Ze vertelt over de dagelijkse routines, constante waakzaamheid en haar angst. Bekijk alle Boekenweektips

Als de politie de dood van haar man bestempelt als een ongeluk, gaat Nadja zelf op onderzoek uit. Schrijf je nu in voor de Hebban Leesclub.