Lezersrecensie
De impact van schaamte
"Valse schaamte berooft ons van ontzettend veel levensgenot,” schreef C.J. Wijnaendts Francken, een Nederlands letterkundige en filosoof. Deze uitspraak vormt een van de motto’s van Mantel van schaamte, de roman van Rosemarijn Milo. Schaamte is een universele emotie. Iedereen kent het gevoel, of het nu om kleine gênante momenten gaat of om diepgewortelde angst voor afwijzing wanneer men afwijkt van de verwachtingen van familie, cultuur of maatschappij.
Schaamte kan ons machteloos maken, ons isoleren en ons zelfbeeld ondermijnen. Hoe ga je ermee om? Geef je toe aan de druk van je omgeving en conformeer je je aan wat ‘iedereen doet’ of zoek je een manier om jezelf te blijven? Mantel van schaamte verkent deze vragen en toont hoe schaamte verweven is met culturele en maatschappelijke thema’s als abortus, aids, euthanasie, homoseksualiteit en misbruik binnen de kerk. Milo laat zien hoe deze thema’s iemands psychologische ontwikkeling kunnen beïnvloeden en hoe schaamte zelfs verbonden kan zijn met het niet spreken van de taal van de omgeving. Zo wordt het boek niet alleen een verkenning van het thema schaamte, maar geeft het ook inzicht (en zelfs begrip) hoe je met schaamte om kunt gaan
Twee geliefden, twee werelden
De roman speelt zich af tussen de zomer van 2011 en februari 2013 en draait om de Nederlandse Jochem Tersluys, een geneeskundestudent, en Anouk Langlois, een Franse studente kunstgeschiedenis. Ze ontmoeten elkaar aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en worden smoorverliefd. “Eindelijk zijn ze dan met elkaar aan de praat geraakt. Het ging vanzelf. De ruimte werd er ineens vrolijker van, en het was meteen raak.” Hun achtergronden verschillen echter enorm. Jochem groeit op in een open en liefdevolle omgeving bij twee homoseksuele paren. Zijn vader erkende hem pas toen hij een tiener was, en in ‘het gezin’ was er veel vrijheid en warmte. Milo beschreef zijn achtergrond eerder in Voordat alles beter werd (2022), maar Mantel van schaamte is prima los te lezen.
Anouk daarentegen komt uit een conservatief katholiek gezin in Metz, waar strikte normen en waarden heersen. Homoseksualiteit is taboe, protestanten zijn ongewenst. En Jochem is niet alleen protestant, maar ook afkomstig uit een familie waarin homoseksualiteit openlijk wordt beleefd. Voor met name Anouks moeder, Denise, is dat onacceptabel. Ze vreest de reacties van haar omgeving: “Een jongen, niet katholiek, niet gedoopt. Wij hebben een naam te verliezen.” Terwijl Jochem open en ruimdenkend is, worstelt Anouk met de verwachtingen van haar familie en haar angst voor afwijzing.
Hoe moet ze hen vertellen over Jochems vader, die een relatie had met een man die aan aids overleed en zelf HIV-besmet is? Over de harmonieuze, maar ongebruikelijke woonsituatie waarin Jochems vader samenleeft met zijn ex-vrouw (die niet de moeder van Jochem is) en haar lesbische partner? “Die mensen zijn lief en geven warmte. Nogal wat anders dan wat ik van jullie gewend ben,” zegt Anouk tegen haar ouders. Moet Anouk zich hiervoor schamen en haar relatie beëindigen, of moet ze haar hart volgen?
Innerlijke strijd en groei
Milo brengt deze innerlijke strijd prachtig in beeld, onder meer via Anouks dagboekfragmenten, waarin haar twijfels en emoties ongefilterd naar voren komen. Maar ook binnen Anouks familie blijkt niet alles zo smetteloos als haar moeder het wil laten lijken. Drie generaties wonen samen in één huis, maar onder de oppervlakte broeit spanning. Denise probeert wanhopig de ‘vuile was’ binnenshuis te houden en gebruikt schaamte als instrument om sociale controle te behouden. Haar rigide houding staat de groei van Anouk in de weg en is doordrenkt van zelfmedelijden. Maar is het niet Denise die ‘de mantel van schaamte’ draagt? Waarom reageert ze immers steeds zo fel?
Een gelaagde roman
Mantel van schaamte is een roman waarin Milo op subtiele en empathische wijze de verschillende gezichten van schaamte belicht. Haar personages zijn levensecht, mooi uitgediept en hun persoonlijke verhalen worden verweven tot een meeslepend geheel. Door middel van dagboekfragmenten, e-mailuitwisselingen, wisselende perspectieven en scherpe dialogen weet Milo het chronologisch vertelde verhaal dynamisch te houden. Bovendien verrijkt ze de roman met historische en culturele details, zoals de bewogen geschiedenis van Elzas-Lotharingen, dat nu eens deel uitmaakte van Frankrijk en dan weer van Duitsland. Dit fungeert als een krachtige metafoor voor de spanningen tussen vrijheid en bekrompenheid, acceptatie en afwijzing.
Familie als spiegel van cultuur
Interessant is ook de parallel tussen de families van Jochem en Anouk: beide wonen samen onder één dak, maar terwijl de ene gemeenschap tolerant en liefdevol is, wordt de andere beheerst door strikte sociale regels. Dit verschil weerspiegelt niet alleen de contrasten tussen Nederland en Frankrijk, maar ook de universele strijd tussen traditie en persoonlijke vrijheid.
De rol van Omi
De enige met wie Anouk volledig eerlijk kan zijn, is haar grootmoeder Omi. Deze tachtigjarige vrouw heeft een open geest en gunt Anouk haar geluk. Maar wanneer Omi ongeneeslijk ziek wordt en kiest voor euthanasie, wil zij haar familie er buiten laten, behalve de dochter bij wie ze inwoont.. Dit wordt de ultieme beproeving voor Anouk, die steeds sterker in haar schoenen komt te staan. Haar schaamte voor haar ouders groeit, terwijl ze langzaam loskomt van hun beklemmende invloed.
De mantel van liefde
In de laatste brief van Omi valt alles op zijn plek. Ze richt zich onder meer tot Denise: “Je schaamt je overal en altijd? Waarvoor? Voor wie? Is je iets ellendigs overkomen in je jonge jaren waar ik geen weet van heb? Iets waarover je meende je te moeten schamen?” Ze roept Denise op de mantel van schaamte te vervangen door de mantel van liefde. Uiteindelijk beseft Anouk: vrijheid is geen vanzelfsprekendheid, maar iets wat je moet bevechten.
Milo heeft een krachtige en prachtige roman geschreven waarin ze met inzet van allerlei literaire middelen de psychologische mechanismen achter schaamte ontleedt. En dat levert een fraai verhaal op. Ik ben wel benieuwd hoe het Jochem en Anouk verder zal vergaan. Een vervolg?
—
Voor het eerst gepubliceerd op Boekenkrant.com
Leesadvies voor jongeren
Mantel van schaamte van Rosemarijn Milo is een gelaagde roman die verkent wat de impact van schaamte op mensen kan zijn. Vlot leesbare roman met een diepere laag.
Schaamte kan ons machteloos maken, ons isoleren en ons zelfbeeld ondermijnen. Hoe ga je ermee om? Geef je toe aan de druk van je omgeving en conformeer je je aan wat ‘iedereen doet’ of zoek je een manier om jezelf te blijven? Mantel van schaamte verkent deze vragen en toont hoe schaamte verweven is met culturele en maatschappelijke thema’s als abortus, aids, euthanasie, homoseksualiteit en misbruik binnen de kerk. Milo laat zien hoe deze thema’s iemands psychologische ontwikkeling kunnen beïnvloeden en hoe schaamte zelfs verbonden kan zijn met het niet spreken van de taal van de omgeving. Zo wordt het boek niet alleen een verkenning van het thema schaamte, maar geeft het ook inzicht (en zelfs begrip) hoe je met schaamte om kunt gaan
Twee geliefden, twee werelden
De roman speelt zich af tussen de zomer van 2011 en februari 2013 en draait om de Nederlandse Jochem Tersluys, een geneeskundestudent, en Anouk Langlois, een Franse studente kunstgeschiedenis. Ze ontmoeten elkaar aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en worden smoorverliefd. “Eindelijk zijn ze dan met elkaar aan de praat geraakt. Het ging vanzelf. De ruimte werd er ineens vrolijker van, en het was meteen raak.” Hun achtergronden verschillen echter enorm. Jochem groeit op in een open en liefdevolle omgeving bij twee homoseksuele paren. Zijn vader erkende hem pas toen hij een tiener was, en in ‘het gezin’ was er veel vrijheid en warmte. Milo beschreef zijn achtergrond eerder in Voordat alles beter werd (2022), maar Mantel van schaamte is prima los te lezen.
Anouk daarentegen komt uit een conservatief katholiek gezin in Metz, waar strikte normen en waarden heersen. Homoseksualiteit is taboe, protestanten zijn ongewenst. En Jochem is niet alleen protestant, maar ook afkomstig uit een familie waarin homoseksualiteit openlijk wordt beleefd. Voor met name Anouks moeder, Denise, is dat onacceptabel. Ze vreest de reacties van haar omgeving: “Een jongen, niet katholiek, niet gedoopt. Wij hebben een naam te verliezen.” Terwijl Jochem open en ruimdenkend is, worstelt Anouk met de verwachtingen van haar familie en haar angst voor afwijzing.
Hoe moet ze hen vertellen over Jochems vader, die een relatie had met een man die aan aids overleed en zelf HIV-besmet is? Over de harmonieuze, maar ongebruikelijke woonsituatie waarin Jochems vader samenleeft met zijn ex-vrouw (die niet de moeder van Jochem is) en haar lesbische partner? “Die mensen zijn lief en geven warmte. Nogal wat anders dan wat ik van jullie gewend ben,” zegt Anouk tegen haar ouders. Moet Anouk zich hiervoor schamen en haar relatie beëindigen, of moet ze haar hart volgen?
Innerlijke strijd en groei
Milo brengt deze innerlijke strijd prachtig in beeld, onder meer via Anouks dagboekfragmenten, waarin haar twijfels en emoties ongefilterd naar voren komen. Maar ook binnen Anouks familie blijkt niet alles zo smetteloos als haar moeder het wil laten lijken. Drie generaties wonen samen in één huis, maar onder de oppervlakte broeit spanning. Denise probeert wanhopig de ‘vuile was’ binnenshuis te houden en gebruikt schaamte als instrument om sociale controle te behouden. Haar rigide houding staat de groei van Anouk in de weg en is doordrenkt van zelfmedelijden. Maar is het niet Denise die ‘de mantel van schaamte’ draagt? Waarom reageert ze immers steeds zo fel?
Een gelaagde roman
Mantel van schaamte is een roman waarin Milo op subtiele en empathische wijze de verschillende gezichten van schaamte belicht. Haar personages zijn levensecht, mooi uitgediept en hun persoonlijke verhalen worden verweven tot een meeslepend geheel. Door middel van dagboekfragmenten, e-mailuitwisselingen, wisselende perspectieven en scherpe dialogen weet Milo het chronologisch vertelde verhaal dynamisch te houden. Bovendien verrijkt ze de roman met historische en culturele details, zoals de bewogen geschiedenis van Elzas-Lotharingen, dat nu eens deel uitmaakte van Frankrijk en dan weer van Duitsland. Dit fungeert als een krachtige metafoor voor de spanningen tussen vrijheid en bekrompenheid, acceptatie en afwijzing.
Familie als spiegel van cultuur
Interessant is ook de parallel tussen de families van Jochem en Anouk: beide wonen samen onder één dak, maar terwijl de ene gemeenschap tolerant en liefdevol is, wordt de andere beheerst door strikte sociale regels. Dit verschil weerspiegelt niet alleen de contrasten tussen Nederland en Frankrijk, maar ook de universele strijd tussen traditie en persoonlijke vrijheid.
De rol van Omi
De enige met wie Anouk volledig eerlijk kan zijn, is haar grootmoeder Omi. Deze tachtigjarige vrouw heeft een open geest en gunt Anouk haar geluk. Maar wanneer Omi ongeneeslijk ziek wordt en kiest voor euthanasie, wil zij haar familie er buiten laten, behalve de dochter bij wie ze inwoont.. Dit wordt de ultieme beproeving voor Anouk, die steeds sterker in haar schoenen komt te staan. Haar schaamte voor haar ouders groeit, terwijl ze langzaam loskomt van hun beklemmende invloed.
De mantel van liefde
In de laatste brief van Omi valt alles op zijn plek. Ze richt zich onder meer tot Denise: “Je schaamt je overal en altijd? Waarvoor? Voor wie? Is je iets ellendigs overkomen in je jonge jaren waar ik geen weet van heb? Iets waarover je meende je te moeten schamen?” Ze roept Denise op de mantel van schaamte te vervangen door de mantel van liefde. Uiteindelijk beseft Anouk: vrijheid is geen vanzelfsprekendheid, maar iets wat je moet bevechten.
Milo heeft een krachtige en prachtige roman geschreven waarin ze met inzet van allerlei literaire middelen de psychologische mechanismen achter schaamte ontleedt. En dat levert een fraai verhaal op. Ik ben wel benieuwd hoe het Jochem en Anouk verder zal vergaan. Een vervolg?
—
Voor het eerst gepubliceerd op Boekenkrant.com
Leesadvies voor jongeren
Mantel van schaamte van Rosemarijn Milo is een gelaagde roman die verkent wat de impact van schaamte op mensen kan zijn. Vlot leesbare roman met een diepere laag.
1
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Jan Stoel
Gesponsord
De sirenen is de nieuwe roman van bestsellerauteur Emilia Hart, een krachtig relaas over de veerkracht van vrouwen en de magie van de zee. Schrijf je nu in voor de Hebban Leesclub.
