Kunstwerken als soulmates

Het komt de laatste tijd regelmatig voor dat kunstverzamelaars in het openbaar hun verzameling tonen. Ik herinner me de tentoonstelling van de collectie Paul Rijkens in 2020 in het Stedelijk Museum in Alkmaar, de expo met het werk van Jos Koster met als titel De ontdekking van het heden in Den Bosch en De kunst van het geven rondom de collectie van Lily en Henk van Mulukom in Museum Bommel Van Dam in 2024. Mooi om dan kunstwerken te zien die bijna nooit getoond worden en iets te ervaren van de passie van de verzamelaar.

“Ik word gekwalificeerd verzamelaar genoemd. Toch voegt deze etikettering niets aan mijn bestaan toe, ik ben en blijf de kunstliefhebber die zich graag omgeeft met kunst. […] Mijn inspanning bestaat slechts uit het telkens weer kiezen en – niet onbelangrijk – het steeds weer betalen van gekochte werken. […] Het verwerven van kunst is vooral emotie. […] Het werk moet een gevoel oproepen,” schrijft Henri Swagemakers, woonachtig in Oosterhout, in de prachtig uitgegeven catalogus Soulmates. De publicatie is verschenen bij de gelijknamige tentoonstelling die tot 9 maart 2025 in het Stedelijk Museum in Breda te zien is.

Ontwikkeling
Soulmates vertelt over hoe de collectie ontstaan is. Het begon in 1973 toen Henri een aquarel van Peter Vos kocht. Hij was toen zesentwintig jaar. Marie-Anne, toen zijn vriendin, nu zijn echtgenote, stimuleert hem. Haar opa was schilder/graficus Isidore van Mens en bij hem thuis spraken ze uitvoerig over kunst. Henri gaat beurzen bezoeken, doet aankopen. Vanaf de jaren negentig, wanneer de fotografie echt geaccepteerd is als kunstvorm, gaat hij fotografie verzamelen. Een van de eerste aankopen is een portfolio met zeven foto’s van Paul McCarthy, Masks. Dat zijn fascinerende foto’s waar je naar blijft kijken.

Het zijn props uit zijn performances, rekwisieten die op een voetstuk geplaatst sculpturen zijn geworden die refereren aan iets onheilspellends, angstaanjagends. Maatschappijkritiek is McCarthy niet vreemd. In het boek zie je daar wel meer voorbeelden van. De foto’s Cosmetic Facial Variations van de van oorsprong Cubaanse fotografe Ana Mendieta (ooit getrouwd met kunstenaar Carl Andre, die uiteindelijk vrijgesproken werd van het feit dat hij haar in 1985, toen ze 36 jaar was, uit het raam duwde) waarin ze laat zien dat ze door shampoo te gebruiken op het haar er steeds anders uit ziet.

Mensen
Als je het fotoboek bekijkt dan vallen allerlei aspecten van het mens zijn op. Je ziet veel portretten, maar achter die portretten schuilt een verhaal. Het kan gaan over vrouwenrechten, racisme, liefde, intimiteit, geaardheid, de kwetsbaarheid van de mens (Koos Breukel met onder meer Student Amsterdam Katharina of een foto van hand), tederheid, ingetogenheid wanhoop. De foto’s nodigen je uit je eigen verbeelding aan het werk te zetten. Je voelt je betrokken. En verwijst het woord soulmate niet naar mensen waar je een verwantschap mee voelt?

Hoewel Soulmates vooral een kijkboek is legt Marjolein van de Ven, conservator van het Stedelijk Museum Breda, wel een aantal interessante verbindingen. Ze heeft het over de ontwikkelingen in de fotografie. En ze wijst er onder meer op dat fotografen als Inez van Lamsweerde en Erwin Olaf, naast hun opdrachten in de mode- en reclame-industrie zich ontwikkelden tot kunstenaar. Ze besteedt aandacht aan Loretta Lux, die digitale collagetechnieken en programma’s gebruikt om beelden te realiseren die zich ergens tussen werkelijkheid en fictie in staan. Dat alles wordt met voorbeelden uit de collectie van Swagemakers geïllustreerd.

Een neus voor kwaliteit
Wanneer je door het boek bladert leg je ook zelf verbindingen en ga je naar achtergronden zoeken. Zo is een aantal foto’s van Nan Goldin opgenomen met daarop vooral jonge modellen. Goldin is een kunstenares die onder meer de rafelrand van het leven vastlegde. Haar vriend David Armstrong introduceerde haar in de homo- en transseksuele wereld. Leuk is het dat je van Armstrong dan ook een foto van Goldin ziet in New York. Ed van der Elsken is bekend vanwege zijn sociale fotografie, waarin hij het tijdsbeeld van bijvoorbeeld de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw vastlegde. Je komt de bekende foto van de drie jonge dames tegen die in minirok de Beethovenstraat in Amsterdam oversteken. Eddy Posthuma de Boer maakte in 1969 een gelijksoortige de foto Lenterokjes.

Fotografie kopen is tegenwoordig een prijzige aangelegenheid. Een verzamelaar moet keuzes maken. Swagemakers doet dat constant en heeft een fijne neus om werk aan te kopen van kunstenaars voor ze doorbreken. Zoals de Belgische – in Marokko geboren – fotograaf Mous Lamrabat. Een van zijn foto’s siert de cover. Je ziet twee werelden, Arabische kleding gecombineerd met een gezichtsbedekking met daarop een smiley. Een dialoog tussen twee werelden, tussen traditie en het heden?

Cadeautje!
Achterin het boek staan ook andere werken, zoals een houtsnede van Escher, een schilderij van Iris Kensmil, een ets van Jan Mankes en drie kopergravures van Isidore van Mens, die man die zo belangrijk voor Henri Swagemakers was. Dit kloeke boek, lekker groot, zodat de foto’s mooi tot hun recht komen nodigt uit tot steeds opnieuw bladeren, ontdekken, je fantasie aan het werk zetten. En de foto’s zijn tot 9 maart 2025 in Breda te zien. Dat geeft nog een extra dimensie aan je kijkbeleving. En doe jezelf dan Soulmates cadeau.

Deze recensie verscheen op Boekenkrant.com