Een debuut voor de fijnproever

Op de cover van Stem staat ‘De Luitspeler’, een schilderij van Caravaggio. Het is een androgyne jongen. Er is ooit geopperd dat het de Spaanse castraatzanger Pedro de Montoya was. Castraten spelen een belangrijke rol in de debuutroman van Daan Esch, die zich afspeelt in de barok. Door voor zijn tiende levensjaar gecastreerd te worden behield een jongen zijn hoge sopraanstem. Het lichaam en vooral de longen groeiden door waardoor de stem uiterst krachtig was. Castraten werden hogelijk gewaardeerd. Veel ouders ‘verkochten’ daartoe hun kinderen om een uitweg te vinden uit de armoede.  

Daan Esch, die 20 jaar aan zijn ‘historische’ roman heeft gewerkt, heeft zijn boek zeer zorgvuldig gecomponeerd. Het is alsof je een literaire opera seria (een serieuze opera) leest. Het boek opent met een poëtisch duet, het voorspel, tussen een man en een vogel. De vogel is, Arcangelo, een castraat, van zijn nest geplukt en gekortwiekt. De man diens leermeester Raffaello.

'Mijn vleugels afgeknipt. U liet mij bloeden. Mijn eigen lied deed u mij vergeten. Toen u mij eenmaal had geknecht, noemde u mij vrij. (…)Ik zal mijn vleugels herwinnen.
De fijnst besnaarde kunstkenners ter wereld liet ik aanrukken om hun uitgehongerde zielen aan jouw goddelijk gekweel te laven. Ik heb je maakt tot wie jij bent. Het enige wat je siert is je stem.'   

Er volgen vier aktes, vier bedrijven en een overdonderende epiloog. Filosofische bespiegelingen, abstracties, historie en het omgaan met emoties wisselen elkaar af. De scènes in het boek monden uit in bespiegelende literaire aria’s. De hoofdstukken van het boek dragen als titel karakteristieke  muziektermen die meteen de sfeer aangeven: zo begint de eerste akte tumultuso (stormachtig) en leidt scherzando tot ‘springerige’ taal. Als de lezer deze structuur doorziet, kan hij extra genieten van dit complexe en niet eenvoudig te doorgronden boek. Het boek is moeilijk te lezen. Gelukkig komen op diverse plekken terugblikken op wat gebeurd is voor. Daardoor kun je de verhaallijnen blijven volgen.

Het boek kent drie verhaallijnen of stemmen. Arcangelo wordt klaargestoomd tot topzanger, worstelt met zijn identiteit, is onzeker, maar weet zich voorbij gestreefd door andere zangers. Arcangelo (dat betekent aartsengel) voelt zich engel. Maar ook Raffaello en Donatello (zijn vriend/medestudent) zijn namen van aartsengelen. Angelina is de arrogante en getalenteerde zangeres waarvoor men in de rij staat, die zich aan het hof bij een graaf en gravin manifesteert, beschouwd wordt als hun eigendom en met hen in conflict komt. Zij laat op een andere manier haar stem horen. De derde verhaallijn verhaalt de overlevingstocht van een visverkoopster die met haar geheim de meest vreselijke ontberingen doorstaat en gezegd heeft haar stem nooit meer te zullen gebruiken. De drie verhaallijnen lopen door elkaar en door het steeds wisselende verhaalperspectief kan de lezer de ontwikkeling en de persoonlijke stem van de hoofdpersonages volgen. Ieder hoofdpersonage wordt door zijn eigen demonen en hallucinerende dromen achtervolgd. Uiteindelijk vinden ze hun eigen kern terug.

Stem gaat ook over de schaduwkant van het succes. Castraten worden bejubeld, maar staan buiten de maatschappij. Ze hunkeren naar liefde. Zo verkoopt superster Eliodoro zijn waardigheid aan een rijke edelman. Eenzaamheid, hunkeren naar aandacht, liefde, zoeken naar zelfvertrouwen, geweld, bedrog, misbruik zijn thema’s in deze roman. De taal die Daan Esch gebruikt is vaak bombastisch net als de barok, rijk aan alliteraties en metaforen, lyrisch en vol ritmiek en muzikaliteit.

'De ijldroom ijsbeert door zijn aders. Zijn kaken klepperen echo’s van verbeten ezelshoeven. De knaap klemt zijn gebit tot een stramme lijkgrijns.' 

Daan Esch vraagt veel van de lezer, heeft een volledig eigen ‘stem’. Het is niet eenvoudig om de verhaallijnen en abstracte dromen te doorgronden. Daar heb je tijd voor nodig. Dat maakt Stem tot een debuut voor de fijnproever.