Lezersrecensie
Brieven uit de hel van Gaza
Het was een indrukwekkend beeld dat op 27 januari 2025 op de televisie te zien was: de Palestijnen die in oneindige stroom Palestijnen die via de Netzarim-corridor terugkeerden naar het verwoeste noorden van de Gazastrook. Je zag de blijheid, hoorde de vreugdekreten, zag de ontroering bij het weerzien van de eigen familie. Ze hebben het overleefd, moeten helemaal opnieuw beginnen, maar het is hun thuis. Wanneer je dat ziet snap je meteen de titel Uittocht naar Gaza van de Belgisch-Palestijnse auteur Fatena Al Ghorra.
Exodus
Het woord uittocht in de titel deed me meteen denken aan de Exodus in de Bijbel, waar het Joodse volk op trektocht gaat naar het beloofde land, de plek waar ze in vrijheid kunnen leven. Wel een beetje een wrange associatie. Al Ghorra is ooit vertrokken uit Gaza en keert na vijftien jaar terug. Met veel moeite heeft ze Gaza bereikt. Drie dagen naar haar aankomst breekt op 7 oktober 2023 de hel los en kan ze niet meer weg.
De reis van Fatena Al Ghorra kun je beschouwen als een persoonlijke én politieke reis. Ze gaat op zoek naar haar familie, haar roots, haar identiteit, de cultuur die ze zo goed kent. Het is voor haar ook een innerlijke strijd. Aan de politieke kant is het een reis waarin ze reflecteert op wat er zich allemaal afspeelt in Gaza en hoe mensen proberen te ontkomen aan de onderdrukking en het conflict waarin ze zich bevinden. En dan is er nog de tegenstelling tussen hoop en werkelijkheid. Je denkt weg te kunnen komen, maar…
Brieven
“Ons zonnetje in huis is terug,” zegt de moeder van Al Ghorra als ze haar in de armen sluit. “Ik was thuis.” Het is feest! Maar dat verandert. Fatena – die schrijft vanuit het ik-perspectief, waardoor het verhaal extra kracht krijgt – na 7 oktober 2023. Ze heeft wel de Belgische nationaliteit en kan geëvacueerd worden, maar wil Gaza niet verlaten zonder haar ouders. We treffen de auteur en haar familie aan in het Al-Quds-ziekenhuis waar ze al twaalf dagen zitten. Fatena schrijft daar haar eerst brief aan haar elfjarige nichtje Lamar, geboren in Gaza, maar wonend in België. Auteur Rachida Lambrabet, die de inleiding op het boek heeft geschreven en het verhaal plaatst in historisch perspectief beschouwt het brievenboek als “een bericht uit een concentratiekamp in onze tijd. Een bericht dat getuigt van een voortdurende volkerenmoord in onze tijd. […] Het moet stoppen. Nooit meer is nu.”
Van binnenuit
Uittocht naar Gaza pakt je zo, omdat het een persoonlijke getuigenis is vanuit het binnenste van het conflict. Het gaat om verhalen van gewone mensen, die volledig ontheemd zijn, die zoeken naar een plekje waar ze even tot rust kunnen komen om vervolgens weer opgeschrikt te worden, over chaos en ontwrichting, over hoe heerlijk een glaasje water kan zijn, over een paar toiletten en douches die met 15.000 mensen in een ziekenhuis gedeeld moeten worden, over de genadeloze bombardementen (iedere minuut een bom, soms drie per minuut van ’s avonds tot ’s ochtends aan een stuk door), over de wanhoop, gebrek aan privacy, angst, maar ook over samen delen, elkaar helpen, over de geuren en het kabaal. Al Ghorra laat altijd hoop doorschemeren.
De familie Al Ghorra bivakkeert een maand op de vierde verdieping van het A-Quds-ziekenhuis. Daar speelt zich het grootste deel van het verhaal af: zittend, liggend op dekens, liggend in een voorraadkast, zittend op een enkele stoel, vaak zonder telefonische verbinding met de buitenwereld. En dan is er het verdriet. Bijvoorbeeld over Ahmed, de enige zoon van Al Ghorra’s broer Mahmoed. Hij wilde buiten een kopje koffie halen. “Hij kwam terug met het zakje koffiepoeder nog in zijn broekzak en een kogel in zijn hoofd.” Hij werd 21 jaar. Achter in het boek staat een foto van Ahmed, een vrolijke levenslustige jongen van deze tijd. Ook de tocht naar het zuiden is verschrikkelijk: overal lijken langs de kant van de weg, Israëlische soldaten die vluchtelingen vernederen.”
Getuigenis
Door het schrijven van brieven in Uittocht naar Gaza legt Al Ghorra niet alleen getuigenis af van de uitroeiing die plaatsvond en de verschrikkingen die de Palestijnen ondergingen. Het ‘van zich afschrijven’ is voor haar ook een manier om sterk te blijven: “Ik schrijf alles op zoals ik het beleef”. Opvallend dat ze niet schrijft over wat er op 7 oktober is gebeurd. Ze heeft het over gewone mensen en hun leven. De jonge vrouw die op het nippertje gered wordt uit een gebombardeerd huis en zo blij is dat ze ontdekt dat ze zwanger is, de vrouwen die in een krappe wc-ruimte de rij ophouden omdat ze nog snel hun wenkbrauwen willen epileren. Het lijkt daardoor of ze afstand neemt van wat Hamas heeft aangericht.
Krachtig
De briefvorm in Uittocht naar Gaza is een krachtige, persoonlijke vorm voor dit verhaal. Het feit dat Fatena de brieven schrijft naar Lamar, die wellicht te jong is om het allemaal te bevatten, zorgt daardoor dat het een bericht is voor de toekomstige generaties, want zij zijn dan de vertellers van de Palestijnse strijd. Het boek wordt daarmee een universeel verhaal. Want op vele plekken in de wereld gebeurt hetzelfde. En oorlog is nooit een oplossing, maar zorgt voor diepe trauma’s.
Egel
Fatena is naast journaliste en schrijver ook dichter. Die elementen zie je allemaal terug in Uittocht naar Gaza: observeren en vastleggen in een taal die je bijblijft. Zoals in de brief waarin ze effect van vacuümbommen voelt, die als titel krijgt Mijn lichaam is als een egel die naar binnen groeit: “Er schoten plots scherpe naalden in elke porie van mijn lichaam, mijn lichaam was bedekt met naalden, alsof ik een egel was geworden waarvan de helft van de naalden naar buiten gericht was en de ander helft naar binnen stak.” En wanneer de overleden Ahmed uit het ziekenhuis weggedragen wordt: “Terwijl we naar beneden liepen, vielen de tranen op de tegels, als broodkruimels die we daar achterlieten voor denkbeeldige volgers, zodat ze ons spoor niet zouden kwijtraken.”
Vijgenboom
“Ik ben trots dat ik in Gaza was, omdat ik elk details van de slachtingen en het bloedbad heb meegemaakt, terwijl de wereld toekeek zonder iets te doen. […] Ons verhaal is er een van landroof en het doden van iedereen die zich durft te verzetten tegen de bezetter.” Dan is er de metafoor van de vijgenboom, aan het begin en aan het eind van het boek. In de laatste bief aan Lamar: “Ze zijn zo bang voor onze wortels die dieper in de grond zitten dan ze zich kunnen voorstellen. […] Zoek naar je wortels Lamar.”
Lees, huiver, reflecteer!
Exodus
Het woord uittocht in de titel deed me meteen denken aan de Exodus in de Bijbel, waar het Joodse volk op trektocht gaat naar het beloofde land, de plek waar ze in vrijheid kunnen leven. Wel een beetje een wrange associatie. Al Ghorra is ooit vertrokken uit Gaza en keert na vijftien jaar terug. Met veel moeite heeft ze Gaza bereikt. Drie dagen naar haar aankomst breekt op 7 oktober 2023 de hel los en kan ze niet meer weg.
De reis van Fatena Al Ghorra kun je beschouwen als een persoonlijke én politieke reis. Ze gaat op zoek naar haar familie, haar roots, haar identiteit, de cultuur die ze zo goed kent. Het is voor haar ook een innerlijke strijd. Aan de politieke kant is het een reis waarin ze reflecteert op wat er zich allemaal afspeelt in Gaza en hoe mensen proberen te ontkomen aan de onderdrukking en het conflict waarin ze zich bevinden. En dan is er nog de tegenstelling tussen hoop en werkelijkheid. Je denkt weg te kunnen komen, maar…
Brieven
“Ons zonnetje in huis is terug,” zegt de moeder van Al Ghorra als ze haar in de armen sluit. “Ik was thuis.” Het is feest! Maar dat verandert. Fatena – die schrijft vanuit het ik-perspectief, waardoor het verhaal extra kracht krijgt – na 7 oktober 2023. Ze heeft wel de Belgische nationaliteit en kan geëvacueerd worden, maar wil Gaza niet verlaten zonder haar ouders. We treffen de auteur en haar familie aan in het Al-Quds-ziekenhuis waar ze al twaalf dagen zitten. Fatena schrijft daar haar eerst brief aan haar elfjarige nichtje Lamar, geboren in Gaza, maar wonend in België. Auteur Rachida Lambrabet, die de inleiding op het boek heeft geschreven en het verhaal plaatst in historisch perspectief beschouwt het brievenboek als “een bericht uit een concentratiekamp in onze tijd. Een bericht dat getuigt van een voortdurende volkerenmoord in onze tijd. […] Het moet stoppen. Nooit meer is nu.”
Van binnenuit
Uittocht naar Gaza pakt je zo, omdat het een persoonlijke getuigenis is vanuit het binnenste van het conflict. Het gaat om verhalen van gewone mensen, die volledig ontheemd zijn, die zoeken naar een plekje waar ze even tot rust kunnen komen om vervolgens weer opgeschrikt te worden, over chaos en ontwrichting, over hoe heerlijk een glaasje water kan zijn, over een paar toiletten en douches die met 15.000 mensen in een ziekenhuis gedeeld moeten worden, over de genadeloze bombardementen (iedere minuut een bom, soms drie per minuut van ’s avonds tot ’s ochtends aan een stuk door), over de wanhoop, gebrek aan privacy, angst, maar ook over samen delen, elkaar helpen, over de geuren en het kabaal. Al Ghorra laat altijd hoop doorschemeren.
De familie Al Ghorra bivakkeert een maand op de vierde verdieping van het A-Quds-ziekenhuis. Daar speelt zich het grootste deel van het verhaal af: zittend, liggend op dekens, liggend in een voorraadkast, zittend op een enkele stoel, vaak zonder telefonische verbinding met de buitenwereld. En dan is er het verdriet. Bijvoorbeeld over Ahmed, de enige zoon van Al Ghorra’s broer Mahmoed. Hij wilde buiten een kopje koffie halen. “Hij kwam terug met het zakje koffiepoeder nog in zijn broekzak en een kogel in zijn hoofd.” Hij werd 21 jaar. Achter in het boek staat een foto van Ahmed, een vrolijke levenslustige jongen van deze tijd. Ook de tocht naar het zuiden is verschrikkelijk: overal lijken langs de kant van de weg, Israëlische soldaten die vluchtelingen vernederen.”
Getuigenis
Door het schrijven van brieven in Uittocht naar Gaza legt Al Ghorra niet alleen getuigenis af van de uitroeiing die plaatsvond en de verschrikkingen die de Palestijnen ondergingen. Het ‘van zich afschrijven’ is voor haar ook een manier om sterk te blijven: “Ik schrijf alles op zoals ik het beleef”. Opvallend dat ze niet schrijft over wat er op 7 oktober is gebeurd. Ze heeft het over gewone mensen en hun leven. De jonge vrouw die op het nippertje gered wordt uit een gebombardeerd huis en zo blij is dat ze ontdekt dat ze zwanger is, de vrouwen die in een krappe wc-ruimte de rij ophouden omdat ze nog snel hun wenkbrauwen willen epileren. Het lijkt daardoor of ze afstand neemt van wat Hamas heeft aangericht.
Krachtig
De briefvorm in Uittocht naar Gaza is een krachtige, persoonlijke vorm voor dit verhaal. Het feit dat Fatena de brieven schrijft naar Lamar, die wellicht te jong is om het allemaal te bevatten, zorgt daardoor dat het een bericht is voor de toekomstige generaties, want zij zijn dan de vertellers van de Palestijnse strijd. Het boek wordt daarmee een universeel verhaal. Want op vele plekken in de wereld gebeurt hetzelfde. En oorlog is nooit een oplossing, maar zorgt voor diepe trauma’s.
Egel
Fatena is naast journaliste en schrijver ook dichter. Die elementen zie je allemaal terug in Uittocht naar Gaza: observeren en vastleggen in een taal die je bijblijft. Zoals in de brief waarin ze effect van vacuümbommen voelt, die als titel krijgt Mijn lichaam is als een egel die naar binnen groeit: “Er schoten plots scherpe naalden in elke porie van mijn lichaam, mijn lichaam was bedekt met naalden, alsof ik een egel was geworden waarvan de helft van de naalden naar buiten gericht was en de ander helft naar binnen stak.” En wanneer de overleden Ahmed uit het ziekenhuis weggedragen wordt: “Terwijl we naar beneden liepen, vielen de tranen op de tegels, als broodkruimels die we daar achterlieten voor denkbeeldige volgers, zodat ze ons spoor niet zouden kwijtraken.”
Vijgenboom
“Ik ben trots dat ik in Gaza was, omdat ik elk details van de slachtingen en het bloedbad heb meegemaakt, terwijl de wereld toekeek zonder iets te doen. […] Ons verhaal is er een van landroof en het doden van iedereen die zich durft te verzetten tegen de bezetter.” Dan is er de metafoor van de vijgenboom, aan het begin en aan het eind van het boek. In de laatste bief aan Lamar: “Ze zijn zo bang voor onze wortels die dieper in de grond zitten dan ze zich kunnen voorstellen. […] Zoek naar je wortels Lamar.”
Lees, huiver, reflecteer!
1
Reageer op deze recensie
