Kijken en écht zien

“Een beschaafd land stuurt artsen uit naar gebieden waar die niet zijn.” Deze krachtige uitspraak komt uit Ziener, de nieuwste roman van oud-tropenarts Adriaan Groen (1948). Het is een statement dat wrang actueel voelt in een tijd waarin hulp aan ontwikkelingslanden steeds vaker het onderspit delft voor economische belangen en stijgende defensie-uitgaven. Waar is de empathie gebleven? Waar is de zorg voor de kwetsbaren? Groen, die jarenlang werkte in ziekenhuizen op het platteland van Tanzania, lijkt zich deze vragen ter harte te nemen. Zijn ervaringen sijpelen door in al zijn verhalen, waarin hij fictie moeiteloos verweeft met de rauwe realiteit van zijn tijd in Afrika. Ziener is een meeslepend verhaal waaruit de zorg voor anderen spreekt. Zijn personages zijn mensen van vlees en bloed.


Een bijna-doodervaring of iets anders?
Hoofdpersoon Luc Folmer, net als Groen een oud-tropenarts, werkt inmiddels als forensisch arts bij de politie. Wanneer hij na een operatie tegen hartritmestoornissen in het ziekenhuis ligt, valt hij weg en wordt hij gereanimeerd. Als hij weer bij bewustzijn komt, voelt hij zich vreemd: “Net of het vacuüm is getrokken in mijn hoofd.” Wat is er met hem gebeurd? Een delier? Hallucinaties? Of heeft hij een bijna-doodervaring (BDE) gehad?

Terwijl hij vecht om grip te krijgen op wat hij heeft meegemaakt, lijkt het of hij zijn lichaam heeft verlaten. Hij ziet zichzelf in Tanzania, uitkijkend over heuvels die zich eindeloos uitstrekken. Een kind legt een hand in de zijne. “Mama wordt blind,” zegt het meisje, dat zich voorstelt als Perpetua. Wanneer Luc weer bijkomt, kan hij zich de droom niet herinneren, alleen het intense gevoel dat er iets belangrijks aan de hand is. Zijn gedachten gaan terug naar twintig jaar geleden, toen hij als jonge tropenarts werkte in een plattelandsziekenhuis waar oogoperaties werden uitgevoerd. Maar er ging iets mis. Mensen werden blind. En Perpetua blijft terugkeren, steeds dezelfde boodschap herhalend. Probeert ze hem te waarschuwen voor een nieuw drama? Vastbesloten om antwoorden te vinden, vertrekt Luc – nog herstellende en met een pacemaker – naar Tanzania.

Mysterie en helderziendheid
Gaandeweg krijgt Luc het gevoel dat hij meer ziet dan anderen. Alsof hij gebeurtenissen kan voorspellen. Zo vertelt hij zijn ex, Hetty, dat ze binnenkort een vriendin zal krijgen – iets wat zij zelf nog aan niemand verteld heeft. Zijn gave voegt een extra mysterieus element toe aan het verhaal, waarin de lijnen tussen wetenschap, spiritualiteit en het onverklaarbare steeds meer vervagen.


Tegelijkertijd schetst Groen in Ziener met vakmanschap de sfeer in Tanzania: de landschappen, de vermoeiende reizen, de soms onveilige steden. Hij doorspekt zijn proza met medische termen en Swahili-uitdrukkingen, wat de authenticiteit vergroot. Soms is het veel, maar de spanningsboog blijft strak gespannen. De lezer wordt meegesleept in een wereld waarin herinneringen en het heden zich met elkaar verstrengelen, en waarin een oude Tanzaniaanse liefde, Justa, weer in Lucs gedachten opduikt. “Nooit had hij in de eerste maanden van zijn verblijf in het kleine plattelandsziekenhuis kunnen vermoeden dat dezelfde handen die hem tijdens operaties instrumenten aanreikten, hem later zo in vervoering zouden brengen.”

Er ontwikkelt zich een spannend verhaal met een onverwachte afloop. Dan wordt ook duidelijk wie Perpetua is en dat “de wetten van tijd en plaats niet voor haar golden.” Betekent die naam niet ‘eeuwigdurend,’ ‘onsterfelijk’?

Kijken en écht zien
Wie dieper graaft in de roman, ontdekt hoe minutieus Groen zijn thema’s heeft uitgewerkt. Vertrouwen in medische zorg staat centraal: moeten we alles controleren of soms simpelweg geloven in de expertise van anderen? De titel Ziener krijgt meerdere lagen: Luc ziet dingen die anderen niet opmerken, maar draagt zelf een ooglapje – een herinnering aan het moment dat hij tijdens een operatie in Tanzania een oog verloor. “Je ziet met dat ene oog van jou meer dan de meeste mensen die er twee hebben,” merkt een collega op.

Daarnaast verwijst Groen naar fenomenen als cyclopia – baby’s die met slechts één oog worden geboren en kort daarna overlijden – en het syndroom van Charles Bonnet, waarbij blinden hallucinaties krijgen omdat hun brein zelf beelden begint te genereren. De roman is opgedragen aan Maria Reshe, een vrouw die in Tanzania blind werd door glaucoom. Uiteindelijk draait het Ziener om een universele vraag: hebben we nog oog voor anderen? En wordt het niet eens tijd om tot echt inzicht te komen?

—

Voor het eerst gepubliceerd op Boekenkrant.com

Leesadvies voor jongeren
Mooi verhaal over het leven in Tanzania en het werk in een plattelandshospitaal. Dit wordt gekoppeld aan het leven van ex-tropenarts Luc Folmer die er werkte, maar zich zorgen maakt over een fout die er twintig jaar geleden is gemaakt. Een roman over kijken en zien en vertrouwen hebben.