Briljant verhaal met wat kleine schoonheidsfoutjes

Children of Time begint niet bijster origineel: de mensheid is er eindelijk in geslaagd planeet Aarde om zeep te helpen, en is op zoek naar nieuwe plekken in het heelal om te wonen. Tot zover niks nieuws als je SF-fan bent. Maar dan komt auteur Tchaikovsky met een briljante oplossing hiervoor. In de aanloop naar de vernietiging van de Aarde, is er op diverse andere planeten alvast gestart met terraforming: het bewoonbaar maken door klimaat, atmosfeer e.d. aan te passen. Wetenschapper Avrana Kern heeft daarnaast nog iets unieks bedacht: een nano-virus dat de evolutie kan versnellen. Zij besluit op één planeet, die ze naar zichzelf noemt, apen los te laten, gevolgd door het virus, in de hoop dat zich een nieuw soort mens ontwikkelt die beter op de planeet kan passen dan de huidige mens. Haar plan lukt echter niet; de capsule met apen verbrandt in de dampkring van haar planeet, maar de capsule met het nano-virus overleeft de tocht wel. Avrana zelf ontsnapt ternauwernood aan een aanslag en blijft voor lange tijd in een capsule om haar planeet draaien. Zo’n 2000 jaar later komt het ruimteschip Gilgamesh, met de laatste overlevenden van Aarde, aan bij Kern’s planeet en ontdekt dat deze bewoond wordt door spinnen, die inderdaad een versnelde evolutie hebben doorgemaakt en daarmee bijna menselijke eigenschappen hebben gekregen. Er ontspint zich een strijd om de planeet, met bizarre gevolgen.

Tchaikovsky heeft voor zijn boek (dat tevens zijn eerste sciencefiction boek is) de Arthur C. Clarke Award gewonnen, en voor de hele serie (die uit drie delen bestaat) de Hugo Award. En dat is volkomen terecht. De verhaallijn is ingenieus gevonden en ben ik nog nooit eerder tegengekomen, en de manier waarop het plot zich ontwikkelt, stelt je steeds voor nieuwe verrassingen. Ook de opbouw van het boek is goed gevonden en past mooi bij het verhaal: de hoofdstukken zijn om en om geschreven vanuit de visie van de bemanning van de Gilgamesh en vanuit de visie van de spinnen. Bijzonder is wel dat de hoofdstukken over de spinnen in de tegenwoordige tijd zijn geschreven, en de hoofdstukken over de mensen in de verleden tijd. Wat de gedachte daarachter is, kan ik niet bedenken, het maakt wel dat er een zekere afstand tussen de twee verhaallijnen blijft bestaan.

Elke verhaallijn heeft een eigen hoofdpersoon: taalkundige Holsten aan boord van het ruimteschip, en de spin Portia op Kern’s planeet. Het boek zit vol actie; het is boeiend om te lezen hoe de spinnen zich ontwikkelen van hoe wij ze hier op aarde kennen, tot denkende en communicerende wezens die wetenschappelijke inzichten ontwikkelen. Tegelijkertijd zwerft de Gilgamesh door het heelal na aanvankelijk verjaagd te zijn van Kern’s planeet; zij komen mislukte terraforming projecten tegen, maar zien uiteindelijk geen andere keuze dan terug te keren naar de spinnen.

Tchaikovsky heeft zich duidelijk goed verdiept in biologische en chemische processen. Of het allemaal klopt zoals hij beschrijft, kan ik niet beoordelen, maar een logica zit er in elk geval duidelijk in. Mogelijk heeft zijn achtergrond als zoöloog hierbij geholpen.

Door het boek heen loopt een boeiende vraag: is de mensheid in staat om zich te verenigen nadat ruzies en oorlogen de Arde vernietigd hebben? Helaas is het antwoord daarop een volmondig nee; tijdens de reis van het ruimteschip spelen ego’s en persoonlijke belangen een grotere rol dan het overleven van het menselijk ras. Daarbij krijgen de karakters die die eenheid wel nastreven overigens ook weinig kans; blijkbaar heeft de auteur al bepaald dat de mensheid het niet verdient om nu eindelijk eens een andere koers te varen. Het is overigens boeiend om te lezen hoe de spinnen, die met dezelfde kwestie te maken hebben, dit oplossen.

Ondanks deze zeer originele verhaallijn heeft het boek ook wel een paar minpuntjes. Belangrijkste daarvan is dat de karakters (en dan met name de menselijke karakters) niet echt tot leven komen. Ze worden vrij tweedimensionaal en emotieloos beschreven. Misschien is er op een overlevingstocht in het heelal ook wel geen plaats voor emotie maar alleen voor harde wetenschap, maar het maakt dat je je niet snel met wie van hen dan ook identificeert en er geen ontwikkeling in de karakters zit.

Een ander thema dat op slinkse wijze aangekaart wordt, is de strijd der seksen, al wordt dat wat clichématig benadert. In de mensenwereld zijn het vooral de mannenmacho’s die bepalen wat er gebeurt (met Avrana Kern als uitzondering), in de spinnenwereld zijn het vooral de vrouwelijke spinnen die het voor het zeggen hebben (wat overigens klopt met de werkelijkheid).

Ten slotte speelt ook religie nog een rol. Ik zal er niet teveel van verklappen hier, maar zodra de spinnen radiocommunicatie hebben ontdekt, komen zij in contact met Avrana en ontstaat een verhouding die ons zeer herkenbaar voorkomt.

Het laatste stuk van het verhaal is misschien was space opera-achtig en zou zo uit Star Wars kunnen komen, maar daarom niet minder origineel. Het allerlaatste hoofdstuk is dan toch weer heel verrassend en origineel (en opmaat naar het volgende deel, Children of Ruin). Hoewel stilistisch voor verbetering vatbaar, maakt de unieke verhaallijn in dit boek dat ruimschoots goed en is dit een echte must-read voor elke SF-liefhebber.