Een 18e-eeuwse idealist
Deze nieuwe roman met als ondertitel “Joan Derk van der Capellen” verdient een actuele introductie. Bij dezen!
Wie als historicus, en dat is de schrijver, in zijn weergave van het leven ener Overijsselse baron een zinsnede gebruikt als “...maar eerst maakt de geschiedenis een schijnbeweging...” , hanteert een stijlfiguur. En dat doet hij niet zomaar. Zou het zijn om zijn eigen wendbaarheid aan te geven? Of die van de geschiedenis zelf? Daarover meer...
Over wie en wat gaat het?
De auteur introduceert de hoofdfiguur in dit boek Joan Derk (voortaan JD) met als tegenspelers de graaf Sigismund van Heiden Hompesch, luitenant-stadhouder en drost van Twente én in diens schaduw stadhouder Willem V. Alle drie zijn het belangrijke mensen in de 2e helft van de 18e eeuw. Het is de tijd dat erfelijke opvolging in ambten op landelijk en provinciaal niveau nog volop praktijk was.
En JD kwam juist 'van buitenaf'. En ook nog eens gehinderd door verlies van z'n moeder op jonge leeftijd en chagrijnige legerofficier als vader, bleek hij “voor niets anders geschikt te zijn dan een rechtenstudie”. Vanaf het vertrek van de Latijnse school komt er vaart in het verhaal van deze lichamelijk niet sterke jonge vent, want hij heeft een fikse portie idealisme, gepaard aan motivatie en doorzettingsvermogen. Van “een bleke zwerver” wordt hij medebewoner, door huwelijk, van een landhuis bij Kampen en kan zijn zorgvuldig opgebouwde aanval op het bastion ridderschap van Overijssel beginnen... om er lid van te worden. Dat de schrijver JD niet idealiseert blijkt uit de vermelding dat “de jonker van der Capellen neus blijkt te hebben voor manipulatie.” Het succes van de toelating wordt hem niet in de schoot geworpen; maar evenmin door de andere leden van (even in hedendaags Nederlands) de Provinciale Staten in dank afgenomen. En dat is dan eufemistisch weergegeven.
Ik onderbreek hier de verhaallijn van het boek om terug te keren naar die daarstraks genoemde wendbaarheid. Want wat maakt nu deze martiale politicus (Wikipedia) zo sterk. Panhuysen heeft kans gezien aan mij duidelijk te maken dat door wrijving glans ontstaat. Anders gezegd: juist de aanwezigheid van de 2 tegenspelers brengen eigenschappen bij JD boven die hem geschikt hebben gemaakt om sluimerende patriottische gevoelens onder de Nederlandse bevolking tot leven te wekken zo rond 1780. Het hele boek is doortrokken van een gestage, trage strijd tussen conservatisme en liberalisme. Daarvan zijn tenenkrommende, maar ook kostelijke staaltjes te vinden in de 190 tekstpagina's.
De juiste man op de juiste plek met de juiste opposanten... Hoe wendbaar is de geschiedenis? Op internationaal niveau had JD de wind mee. Want de Amerikaanse vrijheidsbeweging woei over naar het oosten en de geest van de steeds bekender wordende Zwolse baron zoog dat op. Hij heeft hiervan sterk geprofiteerd en, direct maar zeggen: en dat was wederzijds. Ze kenden en waardeerden hem daar aan de andere kant van het water. Ja precies, hij stond rond zijn 40e op een internationaal podium. De auteur laat daarmee mijns inziens weten, dat je positie aan belang wint ook wanneer ogenschijnlijk verre ontwikkelingen je kansen geven. JD heeft de vlam van vrijheid en gelijkheid herkend en is mee gaan resoneren. En ja, afhankelijk van de invalshoek van de lezer is er ook de notie van de Grote Auteur.
En dan de wendbaarheid van de auteur. Een indrukwekkend notenapparaat (12 pagina's achterin) maakt duidelijk dat hij veel bronnen heeft gebruikt. De karakteristiek van de biografische notities rond JD is met name dat er op veel pagina's een fraaie lardering is van twee soorten taal. Te weten: citaten uit bronnen die nogal eens stijf en ambtelijk overkomen met daarnaast er 'lenig tussendoor gevlochten' zeer eigentijdse zinnetjes van de schrijver. De kleur van het boek is daardoor licht, de toon soms luchtig. En dat wil niet zeggen dat Panhuysen nauwkeurige geschiedschrijving achterwege laat. Juist niet!
En tegelijkertijd met een een 'waterverfkwastje': de enkele woorden die hij gebruikt om de erfstadhouder in te kleuren, zijn voor mij direct herkenbaar vanuit de geschiedenisboeken van 60 jaar terug. In zijn algemeenheid kenmerkt zijn stijl zich door een regelmatig gebruik van eufemismen en understatements. Zie maar eens kans om een ellendige toestand op een luchtige manier te beschrijven. Panhuysen ziet er kans toe.
Aparte vermelding verdient de Proloog: 8 pagina's pure vertelkunst..... Eh: zelf gaan lezen!
Bij een poging de auteur te plaatsen (ik kende hem tot nu toe niet) kom ik in de buurt van een aantal collega's die ik bewonder: Luuc Kooijmans en Geert Mak. Te karakteriseren als historici met een journalistieke toets. Of iets verder weg en wat degelijker en systematischer: Auke van der Woud, Arie van Deursen en Pieter Jan Bouman (de Mak van de 20e eeuw genoemd). Echte vertellers: dichtbij de lezer blijven, was hun motto.
Wat brengt je dit boek (harde kaft en een sobere, tegelijk olijke omslag)?
Op pagina 82 kom je een 'PVV-leider' tegen en op pag. 173 een Rotterdamse toestand anno 1784 die vergelijkbaar is met Amsterdam anno 1e week van november 2024.
Herkenning dus en daarmee de mogelijkheid om de huidige politieke dynamiek te relativeren tot een : 'de geschiedenis herhaalt zich slechts'.
En ik sluit niet helemaal uit dat de schrijver iets van een boodschap wil meegeven: de idealist (JD hechtte fundamenteel aan grondwet en natuurrecht) kan boven de tijdgenoten uitstijgen. En in de tekening van deze auteur zelfs enigszins boven zichzelf aan het eind van zijn leven (42 jaar oud).
Reageer op deze recensie
Gesponsord
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
