Goed, evenwichtig en vlot lezend coming of age verhaal

Hou het stil is het thrillerdebuut van de Nederlandse theatermaker en schrijver Wim Bax (1971). Het is echter niet zijn eerste publicatie. Hij heeft bijvoorbeeld samen met Harm Edens en Ger Apeldoorn het non-fictieboek De gebruiksaanwijzing van de man geschreven. Verder werd hij in 2016 genomineerd voor de ECI Debutantenprijs met het korte verhaal 'Kruis', over een man die strijd tegen zijn gevoel van overbodigheid na zijn pensionering. De vakjury zegt hierover: 'Dat "Kruis’ toch geen pessimistisch verhaal is geworden, danken we aan de lichte toets van Bax."'

Die lichte toets vinden we ook terug in Hou het stil. Hoofdpersoon is derdejaars student medicijnen Jacob die in mei 1961 terug naar huis wordt geroepen omdat zijn verstandelijk beperkte broer Jos hun moeder heeft aangevallen. Jos zit in 'het gesticht' en hun moeder ligt zwaargewond in het ziekenhuis en overlijdt korte tijd later. De lichte toets wordt onder andere geïllustreerd met de volgende zin, op het moment wanneer hij bijna bij het dorp aangekomen is en even een rustpauze neemt. Hij besluit dan op een gegeven moment toch maar door te gaan 'omdat een mens nou eenmaal niet eeuwig aan de kant van de weg kan blijven zitten'.

De sfeer in het dorp is broeierig. Niet alleen door de hoge temperatuur, maar ook door de onverwachte dingen die gebeuren in de periode nadat Jos zijn moeder heeft aangevallen: het lijk van een vrouw die in het bos wordt gevonden, de dorpsagent die zich (per ongeluk?) door het hoofd schiet met zijn eigen wapen, een boer die zich ophangt. Jacob zoekt samen met Guido Kroon, de psychiater die Jos behandelt, naar verklaringen, maar is zijn rationele geest in staat die te vinden?

Bax heeft met Hou het stil een mooi romandebuut afgeleverd. De taal is helder, meeslepend en beeldend. Je proeft de hitte, ruikt de geur van het land en ondergaat de benauwdheid van het leven in een klein dorp. Oudere lezers zullen nostalgisch opveren bij het lezen over brillantine, karnemelksepap en Benco (zoete herinneringen!) en jonge(re) lezers krijgen een inkijkje in het dorpse leven anno begin jaren 60 van de vorige eeuw.

Het boek kan worden getypeerd als een spannende coming of age-roman. Een jonge man keert vanuit de stad terug naar zijn geboortedorp. Het dorp ligt ergens op het platteland en het leven lijkt er te hebben stilgestaan. Zijn vader is al jaren dood en zijn moeder heeft hem en zijn broertje alleen opgevoed, met hulp van zijn oom Frans, de dorpsdokter. Hij en tante Martine hebben nooit kinderen gekregen en hebben zich altijd om de kinderen bekommerd. Bax schetst hier een veilige, stabiele en liefhebbende omgeving voor de kinderen. Een wereld die nu, 15 jaar later, een grote leugen blijkt te herbergen waardoor zowel in de familie als in het dorp een uitbarsting van heftige emoties alle zekerheden omverwerpt.

Jacob ontwikkelt zich gedurende het verhaal tot een persoon die stevig in zijn schoenen staat, met een heldere blik op de toekomst en op wie hijzelf is. Ook de andere hoofdpersonen, zoals oom Frans, tante Martine en de jonge psychiater Guido, komen goed uit de verf. Het zijn aangename personen met wie je graag meeleeft. De onderlinge verhoudingen en passies worden ook heel mooi en met liefde uitgewerkt.

De spanning in dit boek zit voornamelijk onderhuids. Heel subtiel wordt de sfeer beklemmender gemaakt, mede door een paar bovennatuurlijke gebeurtenissen. Bax doseert dat goed, waardoor het geen horrorverhaal wordt. Het geeft juist een extra dimensie aan de plot. De subtiele spanning, de lichtere toets die als kleine ontspanningsmomenten in het boek voorkomen en de vreemde sensatie van het lezen van een geschiedenis van 60 jaar geleden, zijn samengesmeed tot een goed, evenwichtig en vlot lezend verhaal.