Fascinerende roman

Jeanette Winterson (Manchester, 1959) is sinds haar debuut Oranges are not the only fruit (1985), dat haar de Whitbread Prize opleverde, een geliefd auteur. Is haar debuut nog sterk autobiografisch, haar latere werk kenmerkt zich door postmodernisme, met als meest in het oog springende kenmerk het in twijfel trekken van vaststaande ideeën over waarheid en authenticiteit. Ze schrijft naast romans ook essays en kinderboeken, en speelt daarin graag met de begrippen tijd en ruimte, fictie en werkelijkheid.

De Schemerpoort is de tijd tussen daglicht en avond waarin het volgens de overlevering mogelijk is een blik te werpen in een andere tijd, om in contact te komen met wat niet bestaat.

Pendle Hill is een desolaat oord in het noorden van Engeland van waaruit je het hele graafschap Lancashire kunt zien. Het is woest land, donker, dreigend en niet te temmen. Hier heeft in 1612 een groot heksentribunaal plaatsgevonden, opgetekend door de jurist Thomas Potts, die in dienst was van de papenhatende koning James I. Zijn geschrift The Wonderfull Discoverie of Witches in the Countie of Lancaster wordt beschouwd als de beroemdste en meest gedetailleerde beschrijving van een heksengericht. Het is de tijd waarin het levensgevaarlijk is om af te wijken van de norm. Een bochel of scheve ogen konden al genoeg zijn om je in de kerkers te doen belanden, waar je werd geradbraakt, gemarteld, gevild, de ogen uitgestoken — alles om je tot een bekentenis te dwingen, waarna executie wachtte.

Alice Nutter is een welgestelde vrouw, die jarenlang in Londen heeft gewoond waar ze heeft samengewerkt met een alchemist. Hoewel het protestantisme tot staatsgodsdienst is verheven, is bijgeloof wijdverbreid in alle lagen van de bevolking. Niemand is veilig wanneer de verdenking van hekserij op je is gevallen, zelfs niet wanneer je geld hebt. Alice is een wat oudere vrouw, maar ze ziet er dankzij een elixer nog prachtig uit. Dat wekt argwaan op; net als de bescherming die zij biedt aan een haveloze familie, armer dan arm. Zij heeft hiervoor haar redenen — de mater familias Elizabeth Southern was vroeger haar vriendin. Er wordt echter gefluisterd dat Elizabeth een heks is en de mensen zijn bang voor haar. Wanneer een boer ziek wordt en de schuld bij Elizabeth en haar familie wordt gelegd, slaat de vlam in de pan met grote gevolgen.

Jeanette Winterson brengt dat allemaal in korte, heftige hoofdstukken tot leven. Hoewel ze zich ook enige dichterlijke vrijheden permitteert, drukt ze haar lezers met de neus op de feiten van de donkere Middeleeuwen. De grote armoe, de willekeur, het grove onrecht of, zoals Winterson het beschrijft: "Alleen mensen kunnen weten wat het is om een mens te ontdoen van het menselijke." Een ander mooi citaat wordt aan Shakespeare toegedicht, die ook zijn opwachting maakt in het boek: "Maar, mevrouw, zorg dat u niet te ver van de werkelijkheid wordt gezien die zichtbaar is voor anderen, of u zult worden beschuldigd van de werkelijkheid die zichtbaar is voor u."

Fascinerende roman, geschreven in een prachtige, tot de verbeelding sprekende stijl. Omdat het boek geen thriller is in de gewone zin van het woord, is het niet goed mogelijk spanning en plot te beoordelen. Voor de rest kan ik alleen maar zeggen: lees en huiver.

(Tot op de dag van vandaag spreekt het duistere, waargebeurde verhaal van de heksen van Pendle tot de verbeelding en komen er toeristen op af. Er zijn boeken over geschreven en via websites zijn poppetjes te koop van Alice Nutter, Elizabeth Southern en de andere slachtoffers van die vreselijke tijd.)