Veel meer dan een filosofische verhandeling

Kopstukken uit de wereldgeschiedenis blijven de fantasie van auteurs prikkelen. Zo liet de Spanjaard Javier Sierra in zijn thrillers niemand minder dan Napoleon Bonaparte en Leonardo da Vinci een hoofdrol vervullen. De Portugees José Rodrigues dos Santos gunde Albert Einstein deze eer in zijn alom geprezen De godsformule. Of wat te denken van de Spaanse debutant Joseph Gelinek die in De Tiende Symfonie  Beethoven nieuw leven inblies. In dit illustere rijtje van historische helden mag zich nu ook een van de grootste filosofen aller tijden, Immanuel Kant, scharen. Hij speelt een hoofdrol in Kritiek van de criminele rede, het debuut van Michael Gregorio. Een pseudoniem waarachter het Italiaanse echtpaar Michael G. Jacob (1948) en Daniela De Gregorio (1950) schuilgaat.

De keuze voor Immanuel Kant is gemakkelijk verklaarbaar. Daniela De Gregorio doceert filosofie en kent de theorieën van Kant van haver tot gort. Kritiek van de criminele rede speelt zich af in 1804, het jaar waarin Kant overleed. Tevens het jaar waarin Napoleon tot keizer werd gekroond en er gevreesd werd voor diens opmars richting Pruisen.
Ik-persoon in het verhaal is de magistraat Hanno Stiffeniis. Hij wordt op een dag op zijn kantoor bezocht door een sergeant van de politie uit Königsberg. De sergeant verzoekt Stiffeniis in naam van koning Frederik Willem III naar Königsberg te reizen. De stad gaat gebukt onder de ene na de andere onverklaarbare moord. De bevolking gelooft dat dit het werk is van de duivel. Van Stiffeniis wordt verwacht dat hij de dader(s) snel ontmaskerd. Een nogal vreemd verzoek daar hij zeker niet de meest aangewezen man is om zo’n grote klus, ver van zijn eigen woonplaats vandaan, op te lossen. Desondanks gaat hij akkoord. Stiffeniis komt in contact met zijn voormalige meester Immanuel Kant. De 80-jarige filosoof is nog altijd scherp van geest en reikt hem veelvuldig een helpende hand toe. Het motief voor de moorden lijkt belangrijker dan ooit. Heeft dit te maken met een Jacobijns complot om de rust in Königsberg en Pruisen te verstoren? Of gaat het gezien de rituele aard van de moorden om hekserij? Stiffeniis krijgt steeds meer het gevoel voor een vrijwel onoplosbaar raadsel te staan.

Tijdens het schrijven van een thriller als Kritiek van de criminele rede laten auteurs zich vaak verleiden tot diepgaande filosofie. Michael Gregorio begaat deze fout niet. Het schrijversechtpaar serveert een vlot lezende historische thriller zonder overdreven diepgang. Aan de basis van deze thriller liggen Kants drie kritische werken: 'Kritiek van de zuivere rede' (1781), 'Kritiek van de praktische rede' (1788) en 'Kritiek van het oordeelsvermogen' (1790). Gregorio heeft een ingenieus vervolg aan deze werken gegeven. Kritiek van de criminele rede  is de onvoltooide verhandeling die Kant kort voor zijn dood schreef. Hierin wordt gesteld dat niet aan iedere moord een motief hangt. Dit gegeven maakt het voor speurneus Stiffeniis bijna ondoenlijk de moorden in Königsberg op te lossen. Ook die lijken namelijk zonder enige beweegreden te zijn gepleegd.

Stiffeniis maakt gedurende het verhaal een sterke ontwikkeling door. Deze rationele denker wordt - ondanks dat hij de moordzaken volledig onder zijn hoede heeft - neergezet als een kapitein Hastings, het ‘speurderstulpje’ uit de boeken van Agatha Christie. Kant weet altijd een paar stappen verder te denken en vertoont mede hierdoor enige gelijkenis met Christies held Hercule Poirot. Stiffeniis'’ nogal onzekere gedrag werkt echter niet averechts. Je voelt vanaf de eerste pagina’s dat zijn bloem uiteindelijk zal bloeien.

De afwisseling van horror en detective ingrediënten maakt dat Kritiek van de criminele rede  staat als een huis. Er wordt scheutig omgegaan met moorden. Moorden die allesbehalve zachtzinnig zijn gepleegd. Vooral de staat van ontbinding van sommige slachtoffers doet de spijsvertering geen goed. Desalniettemin schotelt Gregorio soms te veel voor. Een paar doden minder had de plot nauwelijks geschaad. Niet dat dit de pret drukt. De elegante schrijfstijl en natuurgetrouwe personages zijn om te benijden. Kritiek van de criminele rede  doet ernstig verlangen naar meer.