Het dagelijks leven in de hongerwinter was zwaar

Een bijzonder boek dat een heel aparte kijk geeft op het laatste oorlogsjaar van de Tweede Wereldoorlog. Geschreven door Nieske Vergunst (1983), communicatieadviseur Bètawetenschappen bij de Universiteit Utrecht, en Lisanne Mathijssen (1987), literair redacteur en tekstschrijver. Het moet een bijzonder moment geweest zijn toen Vergunst op de zolder van het huis van haar grootouders een grote stapel brieven vond die in het laatste oorlogsjaar geschreven zijn. De 120 brieven waren geschreven aan de familie Spaanderman in de jaren 1944 en 1945 en kwamen allemaal van familieleden uit Den Haag, Friesland of Amsterdam. De auteurs tikten de brieven uit en moderniseerden de spelling hier en daar om de leesbaarheid te vergroten. Tussen de brieven door plaatsen zij artikelen en toelichtingen om het geheel goed in beeld te brengen. Dat maakt het boek tot een interessant document over dat laatste oorlogsjaar. De opa van Nieske Vergunst, Loek Spaanderman, had in de oorlog ook een dagboek bijgehouden en in de jaren negentig heeft hij zijn, overigens niet gepubliceerde, memoires geschreven. Ook die memoires zijn gebruikt om dit boek vorm te geven.

Na het voorwoord waarin wordt uitgelegd hoe dit boek tot stand is gekomen, krijgen we een stamboom van de familie. Die heb je ook wel nodig want de namen vliegen je in het boek om de oren. Verwarrend is dat echter niet want je kunt het boek uitstekend lezen zonder dat je precies weet welke plaats de schrijver van een brief in de stamboom inneemt. Na de stamboom volgt de inleiding waarin we de belangrijkste personen uit het boek beter leren kennen.

Vandaag de dag kunnen, met name jongere mensen, zich niet meer voorstellen dat je nog maar 70 jaar geleden uitsluitend berichten met elkaar kon uitwisselen middels een geschreven brief. Geen internet, geen whatsapp en wie had er telefoon? Voorzover die laatste in de oorlog nog gebruikt kon worden en niet gesabotteerd waren. Maar ook het briefverkeer verliep niet altijd even soepel in de oorlogsjaren. Een brief deed er soms wel 14 dagen over om zijn bestemming te bereiken. De familieleden hielden elkaar nauwgezet op de hoogte over het wel en wee van andere familieleden want ieder sprankje nieuws gaf weer wat afleiding. De voetnoten in het boek verklaren veel zaken die voor de briefschrijvers vanzelfsprekend waren maar voor de lezer niet. Ook wetenswaardigheden over de situatie in de oorlog vinden we daar terug. Tussen de regels doorlezen was een kunst op zich want men kon niet zomaar alles schrijven. De vraag 'hoe weet je dat?' kon je maar beter niet gesteld worden.

De brieven en de aanvullingen van de schrijfsters geven een prachtig beeld van het gewone dagelijkse leven in het laatste jaar van de oorlog. Uit de brieven blijkt dat men eigenlijk helemaal niet zo bezig was met de oorlog zelf maar veelal heel druk was met overleven. Langzaam maar zeker werd de situatie slechter. Van een paar uur licht of gas per dag en schaars voedsel naar steeds minder en minder en dat in een hele koude strenge winter. En vergeet niet dat deze mensen geen idee hadden dat het een half jaar later vrede zou zijn. Uiteindelijk ontkomt ook de familie Spaanderman er niet aan om de gevaarlijke tocht naar het noorden van het land te maken om te kijken of er voedsel beschikbaar was. Tienduizenden bomen werden gekapt en opgestookt in de haard en dat moet het straatbeeld toch een ander aanzien gegeven hebben. Toen het einde van de oorlog dan eindelijk kwam beleefden sommigen de slechtste weken van de hele winter. Er was helemaal geen voedsel meer en het duurde enige tijd voor de voedseltransporten op gang kwamen en iedereen bereikt hadden.

Niet alle familieleden overleefden de oorlog. Sommigen stierven van ouderdom of wellicht waren de ontberingen hen teveel geworden. Aan het einde van het boek lezen we hoe het de anderen na de oorlog is vergaan. Dit boek geeft een prachtig tijdsbeeld van een doodgewone familie in oorlogstijd en wel op zodanige wijze dat het zich voor je ogen afspeelt. Nieske Vergunst en Lisanne Mathijssen hebben in dit boek een belangrijk stuk geschiedenis verteld.